Tussen Nederland en oud-minister voor Ontwikkelingssamenwerking Eveline Herfkens lijkt het nooit meer goed te komen. Hoofdredacteur Marc Broere vindt dat er eerherstel moet komen voor Herfkens. Ook de ontwikkelingssector mag het best eens voor haar opnemen.

Afgelopen week sprak ik met iemand uit de ontwikkelingssector en kwam het gesprek plotsklaps op Eveline Herfkens, oud-minister voor ontwikkelingssamenwerking. En dan bedenk ik me telkens weer: de manier waarop er met Eveline is omgesprongen is een van de vergeten schandvlekken binnen de Nederlandse politiek en ook binnen de ontwikkelingssamenwerking. Want ook de ontwikkelingssector zou het best eens krachtig mogen opnemen voor deze ex-minister en voor eerherstel kunnen pleiten.

Eveline Herfkens (PvdA) was de Nederlandse minister voor Ontwikkelingssamenwerking in de periode 1998-2002. Ze was typisch iemand voor wie gold: you hate her or you love her.

Volgens sommigen heeft ze de reputatie – en vooral de belangen – van Nederland op het terrein van internationale samenwerking niet goed behartigd omdat ze vond dat de tijd om nog Nederlandse ontwikkelingswerkers naar Afrika uit te zenden voorbij was en Nederlandse kennisinstellingen op het terrein van ontwikkeling niet meer hoefden te worden gesubsidieerd.

Trendbreuk en vernieuwing

Maar volgens anderen is ze de beste en meest vernieuwende minister voor Ontwikkelingssamenwerking die ons land ooit heeft gehad.

Tal van trendbreuk en vernieuwing van het Nederlandse beleid werd onder haar ministerschap ingezet. Ze ‘ontpronkte’ het beleid door het aantal landen waarmee Nederland een ontwikkelingsrelatie had drastisch terug te brengen naar 22 (Pronk vond dat je overal een beetje aanwezig moest zijn om invloed aan de onderhandelingstafel te hebben), brak het medefinancieringsprogramma open, introduceerde op grote schaal begrotingssteun waarmee Nederland haar bilaterale hulp steeds meer rechtstreeks in de staatskas van het ontvangende land stortte, maakte echt werk van coherentie, ging erg ver in het ownership van de ontvangende partij die zelf haar prioriteiten mocht bepalen, maakte samen met een aantal vrouwelijke ministers van ontwikkelingssamenwerking (de zogeheten Utstein groep) uit Noorwegen (Hilde Johnson), Engeland (Claire Short) en Duitsland (Heidi Wieczorek-Zeul) serieus werk van donorcoördinatie, riep de in slaap gesuste DerdeWereldbeweging op om op het Binnenhof te komen protesteren en voor de belangen van de mensen uit het Zuiden op te komen, vond zoals al gememoreerd dat er geen Nederlandse deskundigen meer moesten worden uitgezonden (‘Technische assistentie is niet langer levensvatbaar’) en maakte ook een begin met dat beleid op haar eigen ministerie, en weigerde nog langer Nederlandse kennisinstellingen te financieren.

Veel van wat Herfkens toen al in gang zette, werd later omarmd en vastgelegd in de Verklaringen van Parijs (2005) en Accra (2008) die de internationale hulparchitectuur in ieder geval op papier hebben vormgegeven. Eveline was visionair en daadkrachtig; Eveline durfde alles; maar Eveline was ook weinig geliefd. Met het schoppen tegen heilige huisjes maak je je doorgaans niet populair. En ze was niet altijd even aangenaam voor haar omgeving.

Huursubsidie

Na de val van Paars-2 en het aantreden van Balkenende-1 werd Herfkens benoemd tot speciaal afgezant van toenmalig VN-baas Kofi Annan om de wereldwijde campagne voor de Millenniumdoelen te gaan leiden. Deze waren in het jaar 2000 door 189 regeringsleiders aangenomen en beoogden onder andere de halvering van armoede in 2015. Herfkens ging energiek te werk, maar toen volgde in 2008 ‘de affaire’ omdat ze ten onrechte een riante huursubsidie van 280.000 dollar per jaar zou hebben ontvangen van de Nederlandse overheid naast haar salaris dat door de VN werd betaald. Het leidde in maart 2008 tot een debat in de Tweede Kamer waarin alle partijen vonden dat Herfkens het geld moest terugbetalen.

Minister Verhagen van Buitenlandse Zaken verklaarde manhaftig dat hij dit desnoods via de rechter wilde doen. Uiteindelijk werd de soep niet zo heet gegeten als hij werd opgediend, want Verhagen sloot een overeenkomst met Herfkens dat ze de subsidie niet hoefde terug te betalen, maar in plaats daarvan een jaar lang gratis zou werken voor de UNDP, de ontwikkelingsorganisatie van de VN die de campagne voor de Millenniumdoelen leidde.

Spijtbetuiging Verhagen

En het ging nog veel verder, want in een brief aan de Kamer van 28 augustus 2008 moest Verhagen erkennen: ‘Het verstrekken van vergoedingen aan mevrouw Herfkens en andere Nederlanders die werkzaam waren bij de VN of andere organisaties paste in de betreffende periode in het beleid om de benoeming van Nederlanders op posten bij internationale organisaties te bevorderen, was in overeenstemming met de toepasselijke regelgeving en kwam ook in andere gevallen voor.’

Ook stond in de brief: ‘In de verhouding tussen het ministerie en mevrouw Herfkens is er geen sprake van inbreuk op de BZ-regelgeving of van enigerlei verwijtbaar handelen door mevrouw Herfkens; aan mevrouw Herfkens is in overeenstemming met die regelgeving een vergoeding toegekend.’

Verhagen moest diep door het stof: ‘Ik betreur dat in de ontstane publieke discussie ten onrechte de indruk is gewekt dat mevrouw Herfkens jegens het ministerie verwijtbaar heeft gehandeld door vergoedingen aan te nemen.’

Geen sprake van eerherstel

Toch is er van echt eerherstel nooit sprake geweest. In de beeldvorming staat Herfkens bij de gemiddelde Nederlander nog steeds bekend als ‘graaister’ of ‘zakkenvulster.’ Eveline is vogelvrij verklaard en mijdt Nederland daarom niet verwonderlijk als de pest. Ze heeft zeer ten onrechte grote imagoschade opgelopen.

Ik moet daar wel bij zeggen dat ze de hand ook deels in eigen boezem mag steken, omdat haar public relations ook niet formidabel was. Zo verklaarde ze na het uitbreken van de commotie dat ze ‘geen tijd’ had om zich te verdiepen in de regels voor huursubsidie omdat ze bezig was met iets veel belangrijkers, namelijk ‘armoedebestrijding.’ Met zulke uitspraken wek je vandaag de dag weinig sympathie meer.

Haar activiteiten op het terrein van armoedebestrijding zijn ook daarna onverminderd voortgegaan. In juni 2010 sprak Vice Versa kort met Herfkens in Straatsburg toen ze daar was om in het Europees Parlement de Millenniumdoelen te promoten en regeringsleiders aan hun afspraken te houden. Ze riep de Europese leiders op om ambitieuze plannen te presenteren, zodat de Millenniumdoelen in 2015 ook echt worden bereikt. ‘Economische ontwikkeling van vooral onze Afrikaanse buren is fundamenteel voor onze eigen voorspoed en veiligheid op de lange termijn. Bovendien hebben we het slechts over 0.7 procent! 99,3 procent van ons nationale inkomen is nog steeds voor onze eigen behoefte.’ Ter demonstratie van dat kleine percentage spatte ze een druppel water uit haar volle glas het publiek in. Eveline was nog steeds Eveline.

In handen van onderknuppels gevallen    

Ook in het korte interview erna vlogen de vonken eraf. ‘Als je terug kijkt naar de laatste tien jaar, dan is er enorm veel in beweging gekomen op het gebied van ontwikkelingssamenwerking’, vertelde ze onze jonge verslaggeefster. ‘Voor het eerst was heel Europa op pad naar de 0.7% van het BNP voor ontwikkelingshulp. Er waren serieuze debatten over de effectiviteit van hulp, en niet alleen in Nederland en Zweden over de noodzaak van een coherent (handels)beleid om ontwikkelingslanden te helpen. Er was consensus over hoe dat moest worden aangepakt, kijk naar de Parijs- en Accra-overeenkomsten. Dus er zijn enorme doorbraken geweest. Wat ik nu echter zie is dat het eigenlijk uit mijn handen aan het vallen is.’

Ze vond de timing van al die verkiezingen die rondom deze periode plaatsvonden heel triest. ‘Je hebt maar een paar lidstaten nodig met passie om deze kar te trekken en ik constateer dat er nu een absolute stilte is. Nederland heeft geen minister voor ontwikkelingssamenwerking op dit moment, geen functionerende regering. België was altijd tamelijk goed, maar zit nu ook met een waarnemingsregering. In de Britten heb ik vertrouwen dat het goed komt, in het regeerakkoord staat dat ze de 0.7 procent willen halen en ze letten goed op de effectiviteit. Maar die regering is net nieuw. Het is een beetje lastig om in Europa met een hoop servies te gaan rondgooien over dit onderwerp.’

Haar uitsmijter mocht er wezen: ‘De Millenniumdoelen zijn afgesproken op het niveau van regeringsleiders in het jaar 2000. Het lijkt wel alsof ontwikkelingssamenwerking door veel landen wordt gedelegeerd aan de onderknuppels. Dat helpt natuurlijk ook niet erg. Op het ontwikkelingsterrein mis ik nu leiderschap.’

Je kunt niet zeggen dat Herfkens er erg naast zat met deze uitspraken. Als ik ze teruglees is eigenlijk ieder woord raak. Zo duidelijk heb ik het andere politici en directeuren van ontwikkelingsorganisaties de afgelopen jaren niet horen formuleren. Wie durft het vandaag de dag nog zo gepassioneerd op te nemen voor ontwikkelingssamenwerking zoals Eveline dat doet?

PvdA-voorzitter Spekman

Toch blijft die nare beeldvorming maar hangen en soms opeens weer opduiken. In april 2012 nog haalde PvdA-voorzitter Hans Spekman in het weekblad Vrij Nederland hard uit naar Herfkens. Hij zei letterlijk: ‘De belastingbetaler moest opdraaien voor haar dure flatje. Dat ging alle perken te buiten. Ik heb het laten uitzoeken en inmiddels is ze geen lid meer. Daar ben ik blij mee. Wat zij deed, was zelfverrijking van de ergste soort.’

Het is alsof je geen PvdA-voorzitter maar Geert Wilders hoort praten: grof in de mond en niet op feiten gebaseerd. Vooral het woord zelfverrijking is stuitend. Allereerst is deze kwalificatie feitelijk onjuist omdat Herfkens in 2008 officieel is vrijgepleit van alle beschuldigingen. Het is alsof Spekman iemand die ten onrechte verdacht was van een misdrijf, en die is vrijgesproken omdat hij of zij onschuldig was, zijn hele leven een crimineel blijft noemen. Dat is gewoon laster of smaad.

Verder vind ik de kwalificatie zelfverrijking zeer pijnlijk voor iemand die zich vrijwel haar hele professionele leven heeft ingespannen voor armoedebestrijding. Deze twee woorden staan lijnrecht tegenover elkaar. Armoedebestrijding is het tegenovergestelde van zelfverrijking.

En tot slot vind ik de typering zelfverrijking buitengewoon stuitend voor iemand die –meer nog dan Spekman zelf – altijd de publieke zaak heeft gediend. Niet alleen als minister voor ontwikkelingssamenwerking, maar ook als ambtenaar op Buitenlandse Zaken, als Tweede Kamerlid, als voorzitter van de Evert Vermeer Stichting, als activiste binnen de Derde Wereldbeweging, als Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de VN in Genève, en als directeur bij de Wereldbank. Spekman en de PvdA zouden juist trots moeten zijn op een vrouw als Eveline Herfkens.

Wordt het nu niet eens niet hoog tijd dat Eveline Herfkens eerherstel krijgt?