China is niet meer uit Afrika weg te denken. De oosterse grootmacht is regelmatig het onderwerp van discussie in de ontwikkelingssector. Maar wat merkt een ngo als Oxfam Novib nou daadwerkelijk van China in Afrika? Farah Karimi, algemeen directeur Oxfam Novib, geeft haar mening.

China in Afrika, wat merkt Oxfam Novib hier van?

‘We merken het niet zozeer in de projecten die we doen. Wel merken we dat China niet altijd even zorgvuldig om gaat met de normen en waarden op het gebied van mensenrechten, vooral in conflictgebieden. In landen waar overheden onderdeel van het conflict zijn, moeten landen die daar aan het werk willen eisen stellen aan de overheid om de mensenrechten te beschermen. Wanneer de overheid hier niet op aangesproken wordt, komt het vaak voor dat de macht van de overheid alleen maar versterkt. Denk bijvoorbeeld aan Soedan, waar door investeringen vanuit de BRICS landen, en met name China, het conflict tussen Noord en Zuid is verscherpt.’

U heeft dit probleem geconstateerd, heeft u ook een oplossing?

‘We willen meer transparantie van de activiteiten van China. Zo hebben we het Extractive Industries Transparency Initiative. Dit is een initiatief dat lokale mensen inzicht geeft in de inkomsten en belastingen. Zo zien ze wat er gebeurd met hun grondstoffen, wat er wordt verdiend, wat daarvan in de staatskas terecht komt en welk bedrag er wordt geïnvesteerd. Op deze manier komt het instrument in handen van de bevolking. Het is belangrijk dat zij zien wat er met het geld van de grondstoffen gebeurt.

Op welke manier verschilt uw aanpak met die van de Chinezen?

‘China doet aan zogenaamde package-deals, bijvoorbeeld in Congo. Voor de bouw van infrastructuur geeft het land giften of leningen. Maar vaak worden projecten uitgevoerd door Chinese bedrijven die hun eigen arbeidskrachten meenemen. Hierdoor profiteren de lokale economie en arbeidsmarkt weinig tot niet. En in ruil voor de bouw van infrastructuur willen de Chinezen grondstoffen. Dit is geen ontwikkelingssamenwerking of armoede bestrijding, maar ruilhandel. Kortom: wij werken met een totaal ander concept dan China.’

Hoe gaan jullie met deze verschillen om?

‘Op internationaal niveau zorgen we ervoor dat China wordt betrokken bij debatten, zoals tijdens het High Level Forum on Aid Effectiveness in Busan afgelopen november. Daarnaast ondersteunen we lokale ngo’s die projecten hebben lopen om transparantie van China te verbeteren. Door middel van deze projecten moet er aan de inwoners en lokale overheden duidelijk worden gemaakt wat de rol van China in het land is en wat de rol van de lokale overheid moet zijn. Het is belangrijk dat Afrikaanse overheden ook weten dat ze eisen kunnen stellen aan China.’

Kunt u een praktijkvoorbeeld geven waarom het besef van lokale overheden zo belangrijk is?

‘De lokale overheid van Rwanda heeft toegezegd dat China mocht gaan bouwen in het land, maar dat ze niet hun eigen arbeidskrachten mee mochten brengen. Hier zijn de Chinezen mee akkoord gegaan. Daardoor profiteert de lokale bevolking van de aanwezigheid van China.’

Volgens China-expert Jonathan Holslag lijkt de huidige Chinese ontwikkelingshulp veel op de hulp die eerder door het Westen werd gegeven. Hij denkt dat uiteindelijk het Chinese model op het westerse model gaat lijken. Hoe kijkt u hier tegenaan?

‘Wij willen zien dat China meer geïntegreerd raakt in de discussies over ontwikkelingshulp. In Busan gaf China aan meer een observatierol te willen hebben in een soort stuurgroep. Onze wens is dat China een full member wordt. Zo moet het land volledig meedenken over de impact die ze hebben in bepaalde landen. Er moet worden gezorgd dat China niet als een outsider wordt behandeld, maar meegenomen wordt. En dit is zeker mogelijk, want Chinezen zijn erg gevoelig voor de mening van de rest van de wereld. En dan kan het zo zijn dat het Chinese model inderdaad meer gaat lijken op het westerse.  Toch merk ik dat westerse landen weinig zin hebben zich met China te mengen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met eigenbelang.’

Sommigen zijn bang dat wanneer de Chinese economie inklapt, de gevolgen voor Afrika desastreus zijn. Hoe ziet u dit?

‘De impact van China gaat niet zomaar voorbij. Er worden allemaal voorspellingen gedaan, maar in mijn ogen is China een blijver en geen voorbijganger. De relatie met China is van groot belang voor Afrika en dit blijft de komende tijd ook zo.’

Nog een vraag: China ontvangt zelf ook nog hulpgelden, is dit niet krom?

‘Ja, dit is heel krom. China ontvangt alleen maar hulp, omdat grote landen die dit geven een weg willen openen voor hun eigen bedrijven in China. Dit is weer een voorbeeld van hoe er misbruik wordt gemaakt van ontwikkelingshulp.’