Miljoenen Egyptenaren gingen gisteren en vandaag, ruim een jaar na de revolutie, naar de stembus om hun nieuwe president te kiezen. In debatcentrum De Balie werden aan de vooravond van deze verkiezingen politici, journalisten en zakenlieden uit Egypte en Nederland bij elkaar gebracht voor een verkiezingsavond en debat over Egypte in verandering.

De eerste verkiezingsronde in Egypte vond gisteren en vandaag plaats. Ook internationale ontwikkelingsorganisaties hebben de Egyptische strijd voor democratie aangemoedigd en ondersteund. Toen de protesten op het Tahrirplein losbarstten, werd dat dan ook gezien als een mogelijke ommezwaai naar een beter en democratischer Egypte. De presidentsverkiezingen vormen een belangrijk ijkpunt voor de ontwikkelingen in Egypte na de revolutie. Brengt de opkomst van islamitische politieke partijen de hoop van de Arabische Lente in gevaar, of moeten we ook dit zien als een teken van democratische ontwikkeling en vertrouwen hebben in wat de toekomst Egypte brengt?

Dit was het uitgangspunt voor de verkiezingsavond met interviews, debat, columns, en live-verbindingen met Egypte. Petra Stienen (Arabist) en Frénk van der Linden (journalist) presenteerden de avond in De Balie, Amsterdam, met – zeker gezien het zomerse weer – een grote opkomst in de zaal.

De presidentskandidaten

Een eerste panel met Alexander Weissink (journalist), Nahed Selim (columnist, publicist en schrijfster), Habi Nasralla (Nederland Koptische Stichting) en Ahmed Nassar (Nederlandse Egyptenaar) boog zich over de vraag: Welke presidentskandidaat vertegenwoordigt de revolutie het beste? Deze vraag bleek al snel geherformuleerd te moeten worden in: welke kandidaat is de minst slechtste? Geen enkele kandidaat, volgens het panel, belichaamt namelijk de revolutie. De Egyptische kiezer heeft vooral heimwee naar stabiliteit. Weissink voegde daaraan toe: ‘Alle kandidaten zijn oud en conservatief, terwijl het electoraat erg jong is.’

Ook de vraag welke kandidaat het meeste kans maakt de verkiezingen te winnen, kreeg geen eenduidig antwoord. De verwachting is dat het Moslimbroederschap zich zal laten gelden tijdens het stemmen om zwevende kiezers aan zich te binden. Hun kandidaat Mohammed Morsi is dus zeker niet kansloos. Diplomaat en oud-Minister van Buitenlandse Zaken Amr Moussa maakt ook kans, evenals de gematigde Islamist Abol Fotouh. Volgens de polls doen Ahmed Shafik (laatste premier onder Mubarak en voormalige luchtmachtcommandant, en daarom favoriet van het leger) en Hamdeen Sabahi (oppositieleider tegen Mubarak) ook een serieuze gooi.

Egyptenaren die buiten hun landsgrenzen wonen, konden de afgelopen twee weken al stemmen. In Nederland woonachtige Egyptenaren hebben het meest op Shafik gestemd. Wereldwijd kreeg Morsi de meeste stemmen, maar dat komt vooral door het groot aantal Egyptische moslims die in Saudi-Arabië wonen. Een groot deel van het Egyptisch electoraat, met name jongeren, zijn nog zwevend. De uitslag blijft dus zeer moeilijk te voorspellen.

De kiezer

Maar wie is dan de Egyptische kiezer? Hoe ziet het Egyptisch politiek spectrum en het electoraat eruit? Alexander Hammelburg presenteerde het Kieskompas, speciaal ontwikkeld voor deze verkiezingen. Door het beantwoorden van dertig vragen over prangende politieke issues, kan de kiezer zijn mening staven met de standpunten van de kandidaten. Doelstelling van het kompas is transparant te zijn aan kiezers wat de standpunten zijn van de kandidaten. De media zouden namelijk een gekleurd beeld geven. Daarnaast is het voer voor politicologen. Het levert namelijk een schat aan informatie o p. Uit analyses blijkt dat de kandidaten wel verschillen op het spectrum van economisch links en rechts; op de as liberaal-conservatief echter zitten ze verrassend dicht bij elkaar.

Ook bij dit onderdeel werd een panel gevraagd hun visie te delen. Bertus Hendriks (Midden-Oostendeskundige), Monique Samuel (politicologe) en Bahram Sadeghi (filmmaker) namen plaats op het podium.

Religie is een belangrijk punt. Vrees bestaat dat met een grote macht van het Moslimbroederschap of Salafisten, een fundamentalistische stroming binnen de islam, mogelijk belangrijke stappen vooruit door de revolutie weer teruggedraaid zullen worden. Dat zou grote gevolgen kunnen hebben voor de positie van de Kopten, christelijke Egyptenaren, en voor meisjes en vrouwen. Tijdens de Parlementsverkiezingen van een half jaar geleden heeft de kiezer islamitisch gestemd. En sinds die verkiezingen is er weinig veranderd. Bovendien is de rol van de militairen onverminderd groot. De vraag is of de Egyptische kiezer de Moslimbroeders daar nu al op af gaat rekenen.

Er werd benadrukt dat we veel spreken over het westers Egypte, en van daaruit ook met een bepaalde blik op religie. Farah Karimi, Algemeen Directeur Oxfam Novib (de organisator van de avond), uitte dan ook aan het eind van de avond haar mening: ‘Ik vind het vervelend om te praten over moslims of ze wezensvreemd zijn: Ze vormen de meerderheid in Egypte en het is toch logisch dat ze politieke inspiratie uit hun geloof halen? We moeten ze daarom niet verketteren. Wat we wel moeten doen, is de dialoog zoeken. En ze te houden aan democratische wetten, mensenrechten en ze daar accountable voor houden.’

Voor de kiezer spelen sociaaleconomische ontwikkelingen wellicht veel meer een rol. Egypte staat economisch gezien voor een enorme uitdaging, stelt Monique Samuel: ‘Er is een grote werkloosheid, met name onder jongeren. En er is een grote groep van jongeren onder de 15 jaar. Bovendien bestaat er een negatieve correlatie tussen opleiding en werk: hoger opgeleiden zijn langer werkloos dan lager opgeleiden. Er moeten snel economische resultaten zijn. Anders kan het gevoel omslaan in frustratie en radicalisatie.’ Hendriks vult aan: ‘Een islamregering zal niet worden afgerekend op de Sharia, maar op zaken als werkgelegenheid en het aanpakken van de inflatie en woningnood’.

Bahram Sadeghi bekijkt Egypte iets meer van een afstandje. Als geboren Iraniër ziet hij pijnlijke overeenkomsten tussen beide landen. ‘En in Iran is het na de revolutie niet helemáál goed gegaan’, voegde hij schertsend toe. ‘Ik wil er geen bang-maak-avond van maken, maar wellicht zitten we nog aan het eind van de witte broodsweken na de revolutie. En gaat er uiteindelijk niet zo veel veranderen.’

Anderen onderstrepen dat democratisering een proces is dat tijd nodig heeft. Zoals Hendriks het stelde: ‘We moeten realistisch zijn. Beetje bij beetje maakt men stappen naar de democratie.’ Bijdragen vanuit Egypte laten zien dat mensen door de revolutie hun angst kwijt zijn en in de nabije toekomst de durf en kracht zullen hebben hun president, wie dat ook mag worden, ter verantwoording te roepen. Als mensen het niet eens zijn, zullen ze zich blijven roeren. Sociale media, internet, journalistiek vanuit de burgers zijn daarbij een belangrijk middel. Mensen zijn politiek bewust en hebben waardigheid teruggevonden. Of zoals gesteld werd: van onderdanen zijn de Egyptenaren weer burgers geworden.’

Al Boushra van de Better Life Foundation verwoordde het vanuit Egypte als volgt: ‘Door de revolutie is een muur van angst weggenomen bij de Egyptenaren. Het volk is mondig en heeft het vermogen hun rechten op te eisen.’ Hendriks reageerde daarop: ‘En dat zou het belangrijkste zijn. Dat als een president het niet goed heeft gedaan naar de zin van de meerderheid, dat hij dan naar zijn ambtsperiode weggestemd kan worden. De macht van de militairen moet doorbroken worden’.

Egypte en de wereld

Dina Iskander, werkzaam bij Oxfam Novib in Egypte, stelt dat het ter verantwoording roepen van de regering een belangrijke rol is van het maatschappelijk middenveld. Oxfam Novib ondersteunt dat. Maar ook politiek kan er druk gezet worden. Haar collega Farah Karim voegde toe: ‘Egypte is een ongelooflijk belangrijk land, met een grote populatie en een lange geschiedenis. Belang van de ontwikkelingen daar zijn onderschat. De mensen willen een beter leven, maar de economische situatie verslechterde. Er is traag, afwachtend op gereageerd.’

Han ten Broeke (woordvoerder VVD Europese zaken) kreeg logischerwijs na deze opmerking de microfoon. ‘De Amerikanen hebben langzaam gereageerd, maar wel goed. De EU heeft het relatief goed gedaan. Bij de EU ligt een fonds klaar om Egypte te ondersteunen, als ze aan de eisen voldoet.’

Mauritius Wijffels (ondernemer en advocaat Midden-Oosten) zou wel raad weten met dat geld. ‘De rechtstaat moet bevorderd worden. Pas dan gaan bedrijven investeren. Handel moet gestimuleerd worden en het relatief kleine Egyptische midden- en kleinbedrijf moet versterkt worden. Handel en mensenrechten zijn te verenigen’. Nederland is binnen de EU de vierde, en wereldwijd de zevende handelspartner van Egypte. Een voorbeeld van een Nederlandse ondernemer actief in Egypte is Piet Zwinkels. Zijn bedrijf teelt radijzen. Hij plaatst de recente ontwikkelingen in een breder historisch kader: ‘Uit de historie kent men immers de toekomst’.

Toch kan niemand in de toekomst kijken. Wijffels: ‘Het wordt enorm spannend. Alles wat gezegd is vanavond is waar. Ook de tegengeluiden. Er gebeurt veel en misschien verandert er ook weer niet zo veel.’ Farah Karimi vult aan: Voor ons zijn thema’s als mensenrechten, vrijheid van organisatie, vrouwenrechten belangrijk. Het gaat er om dat mensen zelf in staat zijn hun leven vorm te geven. En dat mensen initiatieven nemen om de situatie te veranderen. Daar werken we al 12, 13 jaar aan. Voor de revolutie was dat moeilijk, en dat is het nu nog steeds.’

 

 

 

 

Foto’s: Niels Vinck