1 miljard bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking? Volgens Bas de Gaay Fortman, oud-politicus en emeritus hoogleraar mensenrechten aan de Universiteit Utrecht, zijn de geruchten niets meer dan een slimme truc van de onderhandelaars in het Catshuis om de aandacht af te leiden. Hij waarschuwt de tegenkrachten daar niet in te trappen.

‘Het is een groot raadsel waarom uit het potdichte Catshuis naar zowel een linkse als een rechtse krant gelekt is.’ Bas de Gaay Fortman verwondert zich over de recente berichten in de Volkskrant en de Telegraaf dat er 1 miljard bezuinigd zou worden op ontwikkelingssamenwerking.  ‘En waarom is het enige bedrag waarover is gelekt ontwikkelingshulp?’ , vraagt hij zich af. Trouw meldde bovendien dat er in het Catshuis de afgelopen week helemaal niet over ontwikkelingssamenwerking in besluitvormende zin is gepraat. Hier moet meer achter zitten, dacht Bas de Gaay Fortman. Als oud-politicus in de Tweede en Eerste Kamer en voormalig lid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken, weet hij als geen ander politieke spelletjes te doorzien.

‘Ik vrees, de wegen van de politiek een beetje kennende, dat het bewust gelekt is. Kennelijk is het de bedoeling geweest dat wij ons rot gaan schrikken. Straks komt opeens het nieuws dat we 750 miljoen of 500 miljoen gaan bezuinigen. Dan kunnen de CDA onderhandelaars zeggen: “zie je wel, die brief van Lubbers en de andere oud-ministers heeft effect gehad”’ aldus De Gaay Fortman.

Het bedrag zal meevallen en de rust zal weerkeren. Op die manier kunnen de onderhandelaars rustig alsnog een fikse bezuiniging van een half of driekwart miljard doorvoeren. Dat is volgens De Gaay Fortman de slimme strategie die de CDA-onderhandelaars in het Catshuis hebben bedacht.

De Gaay Fortman: ‘Als je uit de onderhandelingen komt en zegt: we gaan een half miljard bezuinigen, dan krijg je meteen de reactie “dat kan toch niet”. Maar na deze geruchten, zijn de mensen er alvast op voorbereid, en zal een half miljard mee gaan vallen. Nu alvast uitlekken is dan handig, omdat het schrikeffect al is geweest.’

Verhagen niet op de bres voor OS

Waren we al niet al op bezuinigingen voorbereid, ook al voordat dit proefballonnetje kwam? De Gaay Fortman: ‘We wisten dat Wilders dat wilde, we wisten ook dat de VVD er wel in mee wilde gaan. Maar dat ook het CDA bereid was tot verdergaande bezuinigingen, dat wisten we niet. Dit is een manier om de CDA-achterban er alvast op voor te bereiden dat ook het CDA bereid is tot verregaande bezuinigingen te komen.’

Zou de strategie niet juist op een positieve manier kunnen werken om de bezuinigingen tegen te houden? Het CDA zou aan Wilders en de VVD kunnen laten zien dat een bezuiniging op ontwikkelingshulp voor de achterban onacceptabel is. De Gaay Fortman denkt van niet: ‘Als dat zo is, dan zou dat heel mooi zijn. Maar we kennen minister Verhagen niet als iemand die voortdurend op de bres staat voor ontwikkelingshulp.’

Discussie manipuleren

Behalve om de CDA-achterban erop voor te bereiden dat er bezuinigingen aankomen, is het ook een bewuste strategie om de discussie te manipuleren. De Gaay Fortman: ‘Als je een hoog bedrag laat uitlekken, krijg je een discussie over dat hoge bedrag. Terwijl de discussie in werkelijkheid zou moeten gaan over de internationale afspraak: de 0,7 % norm. ’

Want wat er daadwerkelijk aan de orde is, volgens De Gaay Fortman, is de kans dat Nederland uit de internationale orde dreigt te stappen. ‘In de jaren ’70 hebben we binnen de Verenigde Naties speciaal afgesproken om 0,7 % van het BNP te besteden aan ontwikkelingshulp. Met ons huidige budget zitten we nu al aan de grens van dat percentage. We hebben vrijwel geen ruimte meer over om te bezuinigen.’

Ook Paul van den Berg, politiek analyst bij Cordaid, bevestigt dat er vrijwel niets anders meer onder de 0,7 % norm geschaard kan worden. Een half miljard bezuinigen en dan toch nog aan de 0,7 % norm proberen te voldoen, is dus niet mogelijk. ‘Dat zou een goocheltruc zijn’, lacht De Gaay Fortman.

Desalniettemin is het volkomen terecht dat je je afvraagt hoe je het bedrag besteedt,  vindt De Gaay Fortman. Dat kan zeker beter. Ook zou een discussie begrijpelijk zijn over wat er allemaal onder die norm zou mogen vallen. ‘Maar het bedrag zelf is gewoon een internationale afspraak om iets te doen om oneerlijke geldstromen tussen Noord en Zuid te compenseren.’ Volgens de oud-politicus is er geen enkele reden om die internationale norm los te laten, ook al stamt deze uit de vorige eeuw. ‘Er is in vergelijking met toen niet minder armoede. Dus is er nog alle reden om de afspraak over een minimale bijdrage aan armoedebestrijding na te komen.’

Hoe en hoeveel

Dat andere landen zich ook niet aan die afspraak houden, is volgens De Gaay Fortman geen argument om de norm dan maar los te laten. ‘Een dief kan zijn gedrag toch ook niet goedpraten met het argument van “andere mensen stelen ook?” Je zou juist andere landen moeten aansporen om zich ook aan die norm te houden.’ En dat kan natuurlijk niet meer, wanneer Nederland zich daar  als voormalige koploper  zelf niet meer aan houdt.

Bas de Gaay Fortman is er niet gerust op. ‘Ik ben heel benauwd, want ontwikkelingssamenwerking staat nog steeds op de agenda van de onderhandelaars in het Catshuis. Ik verwacht dat het alsnog een fiks bedrag van een half of driekwart miljard wordt dat bezuinigd zal gaan worden.’

Wat is zijn strategie voor de Kamerleden en campagnevoerders? ‘Mensen, pas op! Het gaat niet om het bedrag van 1 miljard. Het gaat om de principiële vraag of wij ons gebonden blijven weten aan de internationale afspraak. Houd jezelf gemobiliseerd. Niet op het punt van hoeveel geld er precies bezuinigd wordt, maar: houden wij ons aan onze internationale afspraken of niet. En vooral niet alle discussies over het hoe en hoeveel door elkaar halen.’