Het lokale maatschappelijk middenveld in ontwikkelingslanden is van essentieel belang voor sociale en economische ontwikkeling. Maar ontwikkelingshulp moet niet gericht zijn op het steunen van een bepaalde politieke of religieuze wereldbeschouwing. Dat betoogt Onno Schellekens, directeur van Pharmaccess, in een reactie op de notitie over het maatschappelijk middenveld van IKV/Pax Christi.

De notitie over de toekomst van het maatschappelijk middenveld van Pax Christi stelt terecht dat een herbezinning op de positie van het maatschappelijk middenveld in het kader van internationale samenwerking nodig is, want de legitimiteit van dat maatschappelijk middenveld is aan erosie onderhevig.

Dat verlies van legitimiteit is mijns inziens een proces dat al langer gaande is. De oorzaken die in de notitie worden genoemd (te strenge eisen door de overheid enerzijds, ‘vermarkting’ anderzijds) zijn zeker relevant, maar ik denk dat de oorzaken nog wel iets dieper gaan en te vinden zijn in maatschappelijke trends als ontzuiling, emancipatie, ontkerkelijking, individualisering, toenemend gebruik van internet, etcetera. Ook vakbonden en politieke partijen ondervinden dit. Het leidt niet alleen tot gebrek aan draagvlak, maar ook tot gebrek aan financiële middelen, wat de afhankelijkheid van overheid en/of markt versterkt, hetgeen weer verder ten koste van de eigen identiteit en legitimiteit kan gaan.

Tegelijkertijd wordt in de notitie terecht gewezen op het grote belang van het maatschappelijk middenveld in historisch perspectief. Die argumentatie zou nog kunnen worden uitgebouwd door te wijzen op de grote rol van maatschappelijke organisaties bij bijvoorbeeld het ontstaan van sociale zekerheid, gezondheidszorg en onderwijs – belangrijke collectieve goederen, die tot stand konden komen ook in een tijd dat de overheid nog niet zo sterk was.

Veel onderzoek

Er bestaat veel sociologisch en economisch onderzoek waarin een link wordt gelegd tussen het belang van sociale groepen of –netwerken en van een sterke ‘civil society’ enerzijds en economische groei anderzijds.

Dit is ook heel relevant in een ontwikkelingscontext. PharmAccess maakt bij zijn activiteiten juist ook veel gebruik van het sociaal kapitaal van groepen en collectieven, bijvoorbeeld van marktvrouwen, of coöperaties van boeren in Tanzania, Kenia of Nigeria. Bij gebrek aan goed functionerende overheidsinstituties in de betreffende landen zijn deze ‘social groups’ dé plek waar sociaal kapitaal en solidariteit zijn geconcentreerd en waar vormen van risk pooling kunnen plaatsvinden. We stellen bijvoorbeeld kapitaal beschikbaar om in samenwerking met een lokale verzekeraar een betaalbare ziektekostenverzekering te kunnen aanbieden aan zulke groepen. In feite bouwen we daarmee voort op de solidariteit en risicodeling die mensen in zo’n collectief zelf aangaan. We mikken daarbij op het mitigeren van risico´s die mensen beletten om economisch actief te zijn.

Vraagtekens

Het gaat dan echter niet om het steunen van een bepaalde politieke of religieuze wereldbeschouwing.

Bij het in de notitie van IKV/Pax Christi voorgestelde financieringsstelsel heb ik dan ook vraagtekens. De zogenoemde derde categorie (humanitaire hulp) is herkenbaar, maar staat mijns inziens los van waar wij ons als NGO op richten. De eerste categorie (wat genoemd wordt: ‘Public service’) is voor ons zeer relevant – dat is waar wij actief in zijn, maar dus wel met gebruikmaking van ‘social groups’.

Maar ik vraag me serieus af of het wenselijk is om geld van overheidsdonoren aan te wenden om te werken aan ‘political change’. Het lijkt mij een categorie met veel haken en ogen, en al helemaal in het huidige politieke en maatschappelijke klimaat in Nederland.

Ik verwacht meer heil van de opbouw van betrouwbare instituties, die zorgen dat mensen gelijk worden behandeld, dat wetten en regels en contracten worden nageleefd, dat eigendomsrechten worden beschermd en dergelijke. Een betrouwbare en efficiënte overheid komt daarbij als eerste vereiste in beeld, maar daarnaast zijn ook private instituties van belang.

Tot slot worden in de notitie zeer relevante opmerkingen gemaakt over transparantie en verantwoording afleggen. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet altijd.

Onno Schellekens, directeur van het Investment Fund for Health in Africa (IFHA), gelieerd aan de,  Pharmaccess Foundation.