In haar nieuwe column gaat Yvonne van der Pol in op veiligheid, een onderwerp dat vandaag de dag onlosmakelijk verbonden is met het werk van  ontwikkelingsorganisaties. Ook veiligheid is een contextgebonden begrip, stelt ze. Los van het feit dat investeren in lokale netwerken en relaties op termijn al je werk ten goede komt, is het bevorderen van die betrokkenheid ook een investering in je eigen veiligheid.

 Door Yvonne van der Pol

Afgelopen najaar bezocht Ben Knapen het door honger geteisterde Somalië. We zagen hem op het NOS-journaal in een blauw veiligheidsvest met helm. Een speciaal halsstuk werd stevig aangegord. Zo stond hij daar naast een tentenkamp waar vluchtelingen al acht dagen zonder eten zaten en nu naar de cameraploegen en hoogwaardigheidsbekleders opkeken. Het contrast kon niet groter en schrijnender. Dat besefte Knapen zelf ook. Hij repte over fragiele staten en dat deze veiligheidsmaatregelen absoluut nodig waren. Pas in het presidentieel paleis kon het driedelig grijs weer aan.

Investeren in veiligheid

Veiligheid en noodhulp/ontwikkelingssamenwerking hebben onlosmakelijk met elkaar te maken. We kunnen ons werk niet doen tenzij we een veilige (of zo veilig mogelijke) werkomgeving creëren. IS-organisaties die niet alleen een goed veiligheidsbeleid hebben geformuleerd maar dat ook in de praktijk uitvoeren en het uiterste doen om hun medewerkers veilig op pad te sturen, begrijpen het belang van veiligheid. Ze trainen hun medewerkers in het omgaan met onveilige situaties (kidnapping, overvallen etc), want persoonlijk weten wat je te doen staat, mocht zich een incident voordoen, is cruciaal. Het toont goed werkgeverschap om hierin te investeren.

Acceptance strategy

Maar er is meer. Incidenten staan zelden op zichzelf. Het gezegde ‘Voorkomen is beter dan genezen’ is ook op veiligheid van toepassing. Veiligheid is een contextgebonden begrip en veiligheidsdeskundigen hanteren de acceptance strategy als leidraad. Dus is werken aan lokale acceptatie voor je organisatie, het werk en jezelf en je medewerkers van cruciaal belang. Dit vereist een hoge mate van inzicht in lokale structuren, netwerken en belangen. Het vraagt een investering in het opbouwen van relaties en in het werken aan vertrouwen. Tijd en aandacht die we vaak niet hebben (want we hebben het druk!) of er niet voor over hebben (ik heb toch al genoeg praatjes gemaakt en moet nu aan het werk).

Bevorderen van lokale betrokkenheid

Los van het feit dat investeren in lokale netwerken en relaties op termijn al je werk ten goede komt, is het bevorderen van die betrokkenheid dus ook een investering in je eigen veiligheid. De expat die in zijn of haar wijk de mensen en structuren kent, tijd neemt voor social talk, meedoet aan belangrijke lokale evenementen en zelfs iets aardigs doet voor de gemeenschap (voetbalshirts voor de jongens- en meidenteams), is ‘iemand van ons’ en wordt als zodanig beschermd.

Bij expatvrienden van mij werd onlangs weliswaar toch ingebroken, maar wel met dit verschil: de boef zat binnen de kortste keren achter slot en grendel. De gemeenschap voelde zich in zijn eer aangetast door de daad van deze jongen, schaamde zich collectief en wilde het incident rechtzetten. Maar zet je jezelf buiten de gemeenschap door bijvoorbeeld in je 4×4-jeep alleen maar langs te rijden, de poorten van je huis in en uit te gaan, zonder dat men je naam kent, dan ben je een makkelijker prooi voor de rovers en bendes.

Veiligheid en intercultureel vakmanschap gaan hand in hand

Veiligheid creëren vraagt dus ook om het beheersen van je persoonlijke interculturele competenties*. Het bevorderen van betrokkenheid is er zo één: inzicht in lokale politiek, structuren en netwerken, het kunnen herkennen van (tegengestelde) belangen en daar constructief mee omgaan.

Want let wel: alleen maar (willekeurig) investeren in relaties is het niet. Weten met wie je te maken hebt, hoe de verhoudingen liggen en ook hoe al die partijen jou en je organisatie zien: daar gaat het om. Want je associëren met een minderheid die lokaal onder vuur ligt, daaraan ontleen je geen veiligheid. Kortom, veiligheid is een uitermate belangrijk maar ook complex vraagstuk, die van elke professional de nodige interculturele sensitiviteit en het adequaat kunnen omgaan met een lokale context vraagt. Zodat we de veiligheidsvesten en -helmen alleen in uitzonderlijke noodsituaties nodig hebben.

* De vier interculturele competenties (van de Intercultural Readiness Check©) zijn: interculturele sensitiviteit, interculturele communicatie, bevorderen van betrokkenheid en omgaan met onzekerheid. Zie ook het interview in Vice Versa 5, 2011