De hints van staatsecretaris Knapen over dat het werkveld van Nederlandse NGO’s vooral in ons eigen land moet komen te liggen, klinken Frank van der Linde, oud directeur van Fairfood, als muziek in de oren. Maar hij vraagt zich af of de staatssecretaris de consequenties overziet van deze gedachte. ‘Gezien de ervaringen met dit kabinet, kan ik me niet voorstellen dat Oxfam campagne mag gaan voeren tegen het Nederlandse belastingklimaat. En ook het Nederlandse bedrijfsleven aanpakken, zal niet de sympathie hebben van dit kabinet.’

Een belangrijk deel van het toekomstige werkgebied van Nederlandse NGO’s, ook die van ICCO, Hivos en Oxfam Novib, ligt in Nederland, stelde staatssecretaris Knapen tijdens zijn speech afgelopen zaterdag bij het 40 jarige lustrum van het NCDO. Dat Knapen Cordaid en SNV, de andere twee grote jongens, niet noemt  is opmerkelijk. Zou dat aan de kritische houding van Rene Grotenhuis liggen? En zit SNV nog steeds op de stafbank?

De bijdrage van Knapen aan de online discussie was matig (understatement). Zeker na het debat van 14 december waren de verwachtingen hoog, maar het echte document ligt nog steeds op Knapens bureau en de sector heeft slechts een soort teaser gekregen. En nu zijn er dus hints tijdens de speech. Ik krijg toch sterk de indruk dat Knapen nog niet weet wat ie wil. Of hij heeft andere (politieke) redenen om zijn integrale visie nog niet met ons te delen.

Muziek in de oren

Hoe dan ook, de hints klinken mij als muziek in de oren. Ik heb in een vorige artikel al betoogd dat Nederlandse NGO’s zich met name op Nederland moeten richten. Meer dan ooit staan wij door ons eigen gedrag een duurzame, rechtvaardige en vrije wereld in de weg. Het overgrote deel van de bevolking is niet bereid om meer te betalen voor duurzame producten. En via ons belastingklimaat bevoordelen we in Nederland gevestigde bedrijven (en lokken we dus buitenlandse bedrijven) en we zijn inmiddels verre van vooruitstrevend t.a.v. het milieu.

Allemaal zaken waardoor we niet alleen onszelf benadelen, maar ook wereldburgers buiten onze landsgrenzen. Buitenlanders dus, die geen invloed hebben op ons beleid. Althans, slechts beperkt. Ik moedig Indiërs, Brazilianen en Chinezen aan om zo snel mogelijk een NGO op te richten in Nederland om onze overheid zwaar te belobbyen opdat zij ophoudt met de wereld te gebruiken voor een beter Nederland. Voorts hoop ik dat deze NGO’s zwaar gefinancierd worden door de Indiase, Braziliaanse en Chinese overheid.

Geen enkele legitimatie

En dit brengt mij bij het punt van legitimatie. Wat zouden wij daar van vinden, als een Chinese NGO gefinancierd door de Chinese overheid een kantoor opzet om onze overheid en burgers te beïnvloeden terwijl deze NGO geen enkele legitimatie heeft in onze maatschappij? Knapen noemt ICCO als een goed voorbeeld. Zeven regiokantoren met lokaal personeel. Maar deze lokale kantoren hebben geen legitimatie in de regio waarin ze opereren. Ook het hoofdkantoor van ICCO in Utrecht is verre van internationaal. Ongetwijfeld lopen er nu wat meer allochtonen rond dan een paar jaar gelden, maar de directie en de raad van toezicht is Nederlands, op een uitzondering na, namelijk Guity Mohebbi afkomstig uit Iran. Decentralisatie kan goed zijn, maar dan dient wel het legitimiteitsprobleem opgelost te worden door lokale verankering in de maatschappij waarin het regiokantoor opereert. En de gehele NGO moet omgevormd worden in een echte internationale organisatie met een internationale directie en raad van toezicht.

Bij Oxfam zien we hetzelfde gebeuren. In Vietnam, Israel/Palestina en Nigeria zijn (nog) geen echte Oxfam’s opgericht, maar wordt er slechts intensiever samengewerkt tussen de verschillende westerse Oxfams. En dit zijn landen waar prima zelfstandige Oxfam’s kunnen worden opgericht die wel nationaal verankerd zijn in de maatschappij en volwaardige zeggenschap hebben binnen Oxfam International. Tevens is de raad van toezicht van Oxfam International nog te westers. Beiden NGO’s bewegen wel in de goede richting, maar het proces gaat veel te langzaam in de snel veranderende wereld, een multipolaire wereld. Net als bij westerse overheden, vinden westerse NGO’s het kennelijk moeilijk om macht af te staan aan landen in Azië, Afrika en Latijns Amerika. Een positieve uitzondering is ActionAid die zijn internationale hoofdkantoor naar Johannesburg heeft verplaatst en wel echte ActionAids opricht in Azië, Afrika en Latijns Amerika.

Elektronic Intifada

Als Knapen inderdaad wil dat Nederlandse NGO’s zich gaan richten op Nederland (en mondiale problemen neem ik aan), dan vrees ik dat dit beperkt blijft tot het beïnvloeden van de Nederlandse consument. Gezien de ervaringen met dit kabinet, kan ik me niet voorstellen dat Oxfam campagne mag gaan voeren tegen het Nederlandse belastingklimaat. En ook het Nederlandse bedrijfsleven aanpakken, zal niet de sympathie hebben van dit kabinet. Althans, niet met overheidsgeld. En wellicht zelfs überhaupt niet, als we kijken naar de interventie van Rosenthal m.b.t. de subsidie van ICCO aan The Elektronic Intifada.

Wellicht dat Knapen overweegt om het MFS traject definitief te begraven en slechts via de ambassades lokale NGO’s in partnerlanden te financieren en voorts meer geld vrij te maken voor een SBOS-achtig subsidiekader.

Dat lijkt mij een uitstekend idee. Veel lokale NGO’s zijn inmiddels sterk genoeg om rechtstreeks geld te ontvangen. Wel zal Knapen dan iets moeten doen aan de personele bezetting op de ambassades. In landen waar geen sterke lokale NGO’s actief zijn (veel fragiele staten), ligt de voorkeur bij interventie door internationale organisaties zoals de WorldBank. Tevens kunnen Oxfam en ICCO actief blijven in die landen, maar dan slechts alleen als deze organisaties zich radicaal omvormen tot echte internationale organisaties met minimaal een gebalanceerd internationaal hoofdkantoor waardoor er in ieder geval op internationaal niveau voldoende legitimatie is. Knapen kan dat een randvoorwaarde maken bij financiering. Het zou handig zijn als Knapen dat dan zo snel mogelijk duidelijk maakt, zodat de veranderingsprocessen binnen deze organisaties versneld worden.

Bereid tegenmacht te financieren

Zoals gezegd, vrees ik dat Knapen doelt op het financieren van consumentenvoorlichting als hij het heeft over ‘actief in Nederland’. Mijn grootste zorg is of Knapen ook bereid is ‘tegenmacht’ te financieren zodat de sector het Nederlandse overheidsbeleid t.a.v. belastingen en milieu kan aanpakken. De sector zal de overheid stevig moeten aanspreken op dit belangrijke element van een volwaardige democratie. De sector kiest echter niet voor confrontatie met deze overheid, omdat zij financieel te veel afhankelijk is van de overheid. Ik vind dit een gevaarlijke ontwikkeling.

Op dit punt kunnen we nog veel leren van zogenaamde ontwikkelingslanden, waar mensen bereid zijn hun leven te geven voor democratische waarden, terwijl bij Nederlandse NGO’s het in stand houden van de omvang van de eigen organisatie te belangrijk is. De waarden moeten weer centraal komen te staan bij NGO’s. Als dat resulteert in geen overheidssubsidie en vervolgens een kleinere organisatie, dan is dat zo. De positieve kant van zo’n downsizing is dat er dan allerlei andere krachten vrijkomen resulterend in creatieve innovatieve goedkopere interventiestrategieën. Iets wat überhaupt hoogstnoodzakelijk is.