De uitzending van Radar gisteravond loog er niet om. ‘Ontwikkelingsgeld komt verkeerd terecht’, berichtte het programma, en hoe: er zou in de afgelopen jaren 70 miljoen euro aan ontwikkelingshulp in de zakken van goedlopende Nederlandse of buitenlandse bedrijven verdwenen zijn. Uit onderzoek van Wakker Dier bleek dat de overheid via subsidieregelingen investeert in dubieuze landbouwprojecten in het buitenland: zo worden er in Bosnië megastallen gefinancierd, een vorm van dierhouderij die in Nederland wordt ontmoedigd. Vice Versa vat voor u de uitzending en de reacties samen, en vraagt zich af: wat is er waar?

‘De Russische multimiljardair Abramovich, eigenaar van voetbalclub Chelsea, oliemagnaat en mega-varkensboer ontvangt 7,5 ton overheidssubsidie’, luidde presentatrice Antoinette Hertsenberg het thema in. ‘Wat is er misgegaan dat grote bedrijven geld opstrijken dat bedoeld was om arme mensen te helpen?’

Het onderzoek van Wakker Dier

De uitzending van Radar is gebaseerd op een onderzoek van dierenorganisatie Wakker Dier, dat zichzelf omschrijft als de ‘stem van de vergeten dieren in de Nederlandse vee-industrie’.

Volgens het rapport ‘De megastal als exportproduct’ van stichting Wakker Dier subsidieert de Nederlandse overheid al jaren de bouw en uitbreiding van zogenoemde ‘megastallen’ in het buitenland. Terwijl de bio-industrie onder vuur ligt in Nederland en er ook op politiek niveau het houden van dieren in megastallen wordt ontmoedigd, schijnt de overheid ‘achter de schermen’ de megastallen juist te subsidiëren, zo schrijft Wakker Dier in het rapport. Wakker Dier: ‘De Nederlandse overheid stimuleert de export van deze vee-industrie [de megastallen, red.]. Zij helpt de Nederlandse agro-industrie op alle mogelijke manieren aan nieuwe opdrachten voor megastal-projecten in alle delen van de wereld.’ Het probleem in een zin samengevat: ‘Terwijl de Nederlandse veeboer (…) de diervriendelijke richting uit wordt gestuurd, subsidieert de Nederlandse overheid de bouw van megastallen in het buitenland, nota bene uit potjes die zijn bedoeld voor ontwikkelingshulp aan arme mensen.’

De uitzending

‘Het geld komt terecht bij mega-concerns die hun stallen alleen maar uitbreiden met het geld wat bedoeld is om boeren een goed inkomen te geven’ vertelt Hanneke van Ormondt van stichting Wakker dier in het Radar-filmpje. Paul Hoebink, hoogleraar Ontwikkelingsstudies aan de Radboud Universiteit Nijmegen, reageerde in Radar op de bevindingen van Wakker Dier: ‘Het bevestigt wel het beeld wat ik heb, namelijk dat we aan grote bedrijven die genoeg geld in kas hebben subsidies geven voor foute dingen.’

In de uitzending van Radar worden twee projecten uit het rapport van Wakker Dier aangehaald: de genoemde 7,5 ton die een dochterconcern van de steenrijke Abramovich als ontwikkelingssubsidie toegewezen kreeg. Paul Hoebink: ‘Dit geld is duidelijk bedoeld voor kleinere bedrijven en midden bedrijven die het geld niet kunnen vinden om een risicovolle investering te doen, en nu hier zie je ’s werelds grootste bedrijven die dat geld helemaal niet nodig hebben, die subsidie ontvangen.’ Het tweede project waar Radar aandacht aan besteedde was de bouw van een megastal in Bosnië door de omstreden Nederlandse varkenshouder Genugten, dat ook gefinancierd werd door ontwikkelingsgelden. De varkenshouder kon niet meer verder uitbreiden in Nederland en bouwde met de subsidie een megastal in het Oost-Europese land wat volgens de Radar uitzending eerder ellende opleverde dan ontwikkeling: de lokale boeren zouden worden weggeconcurreerd, de megastal zou geen werkgelegenheid opleveren en er was overlast door het dumpen van mestoverschotten.

Paul Hoebink legt in het Radar filmpje uit dat het gaat om projecten die worden gefinancierd vanuit het Private Sector Investeringsprogramma (PSI) budget, een subsidie uit de ontwikkelingsbegroting die volgens Hoebink ‘bedoeld is om particuliere bedrijven uit Nederland een steuntje in de rug te geven om een investering te doen, liefst in samenwerking met lokale bedrijven, om bijvoorbeeld werkgelegenheid te scheppen [in ontwikkelingslanden, red.].’ Radar heeft kritiek op de toekenning van PSI: zo blijken er ook grote bedrijven en multinationals in aanmerking te kunnen komen voor subsidie.

Wat is waar? 

De gelden die volgens Radar en Wakker Dier zijn besteed aan deze projecten blijken in de meeste gevallen niet uit het PSI budget te komen, maar gesubsidieerd te zijn vanuit het ministerie van Economische Zaken. Het PSI werd pas in 2009 inleven geroepen: daarvoor hanteerde het ministerie het Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM). Het PSOM werd in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken gehanteerd, en volgens het Ministerie van Buitenlandse Zaken niet gefinancierd met ontwikkelingsgeld. Van de in totaal tien projecten die Wakker Dier in hun rapport onder de loep namen werd er één met ontwikkelingsgeld gesubsidieerd vanuit het PSI: het varkensstalproject in Bosnië. Volgens Maurits Harting, persvoorlichter van Agentschap NL, voldeed ook die aanvrager prima aan de voorwaarden van het PSI. ‘De bouw van de varkensstallen is nog niet klaar, het heeft vertraging opgelopen. Dat wil niet zeggen dat het project niet zal bijdragen aan het opleiden en trainen van de lokale varkensboeren daar.’ Dit specifieke project in Bosnië zou 12 arbeidsplaatsen opleveren, relatief laag bij een gemiddelde van 81 banen per PSI project (zie voor meer gedetailleerde informatie het evaluatierapport over PSI, uitgevoerd door Triodos Facet).

‘De Radar aflevering en het Wakker Dier rapport zijn trouwens gebaseerd op gesubsidieerde veehouderijprojecten in het buitenland,’ aldus Harting. ‘Op jaarbasis heeft het PSI zeventig miljoen euro te besteden, waarvan er maar zo’n 4 of 5 procent naar veehouderijprojecten gaat.’
Dat er zeventig miljoen euro ontwikkelingsgeld over de balk zou zijn gesmeten, is dus overtrokken volgens Harting: de gehekelde projecten vonden plaats vanuit het budget van Economische Zaken middels het PSOM. Dat daarbij ook grote multinationals subsidie toegekend hebben gekregen, is volgens Harting niet zo vreemd als Radar het doet voorkomen: het PSOM geld werd bij voorkeur aan midden- en kleinbedrijven (MKB) toegekend, maar stond ook open voor andere partijen – vandaar dat multimiljardairs als Abramovich er ook aanspraak op konden maken.

De waarheid ligt natuurlijk nog steeds in het midden. Op de website van Radar komen er verschillende reacties langs die de resultaten van het onderzoek van Wakker Dier onderschrijven of juist bekritiseren. Vice Versa zoekt dit verder voor u uit en komt in de loop van de week met een kritische column over de bevindingen.