Een snellere reactie van de internationale gemeenschap op de crisis in de Hoorn van Afrika had geld en levens kunnen sparen, stellen Oxfam Novib en Save the Children in hun rapport ‘A Dangerous Delay’, gepubliceerd op 17 januari jl. Zij stellen dat de nadruk moet komen te liggen op de beheersing van de risico’s, niet de crisis. Naast ontwikkelingsorganisaties worden vooral nationale overheden en donoren aangesproken. ‘Iedereen vertoonde risicomijdend gedrag’, zegt Hans van den Hoogen, directeur Noodhulp bij Oxfam Novib. Vice Versa vat de belangrijkste punten uit het rapport samen en vraagt andere OS organisaties om een reactie.

Rond de zomer van 2011 kampten met name Ethiopië, Kenia en Somalië met de ergste droogte van de laatste 60 jaar. Mede door de instabiele situatie in Somalië kwam er een enorme vluchtelingenstroom op gang, wat de aanzet was tot een ernstige humanitaire crisis.

Dankzij de Early Warning Systems werd er al in augustus 2010 alarm geslagen over de crisis die op de loer lag in de Hoorn van Afrika. De kennis die nodig is om een dergelijke crisis te bezweren is aanwezig, en de stappen die genomen moeten worden zijn bekend, zo stellen Oxfam en Save the Children in het rapport. Toch kwam de wereld pas echt in actie toen er media aandacht kwam in juli 2011. ‘Donoren en regeringen waren pas bereid hun hulpinspanning op te voeren toen de beelden van hongerende kinderen op televisie verschenen’, laat Oxfam op de website weten. De onwil om vroeg te reageren heeft volgens ‘A Dangerous Delay’ te maken met angst om het bij het verkeerde eind te hebben, angst om te vroeg en te veel te interveniëren en ‘donormoeheid’, want er zijn elk jaar wel droogtes in Afrika. Save the Children en Oxfam ‘pleiten ervoor meer fondsen te reserveren voor noodsituaties en deze meteen vrij te geven als een crisis dreigt.’

Lange termijn

Op de lange termijn, beargumenteren de ngo’s, moet de weerbaarheid van de samenlevingen in risicolanden worden vergroot. Nationale regeringen moeten hierbij een centrale rol spelen. Zij moeten hun verantwoordelijkheid nemen en zorgen voor politiek leiderschap tijdens een crisis. Nationale overheden, ngo’s en donoren worden door Save the Children en Oxfam opgeroepen om de Charter to End Extreme Hunger een wereldwijd initiatief van hulporganisaties, te ondertekenen. Als de principes van deze Charter worden nageleefd [waaronder het ondersteunen van lokale voedselproductie, red.] is er volgens het rapport een belangrijke stap gezet in de strijd tegen hongersnood.

Risico management

Bovenal moet er volgens ‘A Dangerous Delay’ in ontwikkelingssamenwerking meer aandacht komen voor risicomanagement. ‘Wachten totdat de nood het hoogst is betekent in de praktijk dat de risico’s en consequenties van het ‘niets doen’ moeten worden gedragen door de kwetsbare mensen zelf.’ Het is niet verantwoord om af te wachten tot er echt een noodsituatie ontstaat, schrijven de organisaties.

Bron: Rapport ‘A Dangerous Delay’

Volgens deze typische risicomanagement grafiek zou de situatie al in januari 2011 tot crisis moeten zijn uitgeroepen. De kans was toen groot dat er maar weinig of geen regen zou vallen in het voorjaar van 2011. Gevolgen van het uitblijven van die regen werden vergroot doordat het ook eind 2010 niet had geregend. Er was toen dus als sprake van een ‘kritieke situatie’, stellen Oxfam en Save the Children.

Flexibiliteit tussen humanitaire hulp en ontwikkeling

Ngo’s die in de risico landen aanwezig zijn hebben volgens het rapport de ideale positie om een crisis aan te zien komen en erop te reageren. Dit is een van de redenen dat Oxfam en Save the Children pleiten voor flexibiliteit tussen humanitaire hulp en structurele ontwikkeling. Volgens het rapport scheiden veel organisaties deze twee doelen, terwijl er juist uit overleg en samenwerking profijt te halen is. Door te investeren in personeel dat op beide gebieden kan werken en flexibele financiering van donoren moet het mogelijk zijn om snel te schakelen van ontwikkeling naar noodhulp als dat nodig is.

Nederlandse organisaties

Vice Versa vroeg andere Nederlandse hulporganisaties om hun reactie op het Dangerous Delay rapport. Organisaties als Cordaid, ICCO, WorldVision, het Rode Kruis en Stichting Vluchteling benadrukken in hun reacties dat ze al in 2010 ter plekke bezig waren met programma’s ter voorbereiding op de droogte. De meeste doden vielen volgens hen doordat de organisaties geen toegang kregen tot Somalië. Vooral in de kampen in Kenia en Ethiopië ontstond, door de enorme stroom vluchtelingen, een kritieke situatie. Het rapport van Oxfam en Save the Children ontkent dit niet. Maar, zegt Oxfam directeur Noodhulp Hans van den Hoogen, als in Somalië eerder actie was ondernomen en bijvoorbeeld waterputten waren geslagen, dan waren er een stuk minder mensen gevlucht. Die late reactie had vooral te maken met een gebrek aan financiering (zie onderstaande tabel uit het rapport), vooral vanuit professionele donoren en overheden.

Bron: Rapport ‘A Dangerous Delay’

UNICEF Nederland: ‘Bij hulpverlening en fondsenwerving bij rampen gaat het om een ingewikkeld systeem van hulpverleners, media en regeringen. Het heeft daarbij volgens ons niet zoveel zin om telkens de discussie op te rakelen dat het sneller kan, en dan vervolgens geen actie te ondernemen. Te laat zijn is van alle tijden; al in 1984 tijdens “Een voor Afrika” waren er te laat beelden (en dus fondsen). De vraag is: wat leren we daarvan en wat gaan we eraan doen? Daar zou UNICEF graag de discussie over starten.’ Onder anderen ICCO kan zich goed in deze reactie vinden. Het Rode Kruis wijst er vooral op dat veel geld van donoren geoormerkt is voor bepaalde projecten. ‘Daardoor zijn we niet flexibel om bij dreigende rampen het geld ergens anders voor te gebruiken’, zegt Merlijn Stoffels namens het Rode Kruis. Het rapport wordt over het algemeen zeer gewaardeerd.

Er lijkt meer aandacht te komen voor het voorbereiden op rampen en het voorkomen ervan. In het rapport wordt gewaarschuwd voor de volgende voedselcrisis die zich zou kunnen ontwikkelen in de Sahel. Een gelukkige bijkomstigheid van de media-interesse voor dit rapport is dat de dreigende crisis in de Sahel meer aandacht krijgt, aldus Save the Children Nederland. Veel organisaties die Vice Versa heeft gesproken zijn ook al bezig met eventuele opschaling.

Lees hier het volledige rapport ‘A Dangerous Delay’ van Oxfam en Save the Children (Engels)