Al tien jaar strijdt hij voor teruggave van het land waarvan zijn gemeenschap in 2001 met geweld werd verdreven. Mensenrechtenactivist Peter Kayiira reisde de afgelopen weken door Europa om aandacht te vragen voor een typisch geval van landroof in Oeganda. Internationale aandacht lijkt te helpen om de zaak hoog op de agenda van de Oegandese justitie te houden.

Door Camiel Donicie

In augustus 2001 verjoeg het Oegandese leger 392 boerengezinnen van hun land in het Mubende-district in het binnenland van Oeganda. De Duitse multinational Neumann Kaffee Gruppe nam de grond daarop via een dochteronderneming in gebruik om er koffie te verbouwen. Jaren later zijn de boeren nog steeds niet gecompenseerd en leven velen van hen in armoedige omstandigheden aan de rand van de plantages. Een typisch geval van land grabbing of landroof, een fenomeen dat sinds kort volop in de schijnwerpers staat.

Tijdens een door mensenrechtenorganisatie FIAN georganiseerde lezing in Amsterdam wappert voormalig schoolhoofd Peter Kayiira geregeld met de Oegandese grondwet en verschillende internationale mensenrechtenverdragen die het land heeft ondertekend. “Op papier is de bescherming van landrechten in Oeganda prima, het probleem zit hem vooral in de uitvoering,” zegt hij. Kayiira’s gemeenschap kaartte de zaak al in 2002 aan bij het hooggerechtshof in Kampala, maar de zittingen werden keer op keer uitgesteld en als ze wel doorgingen kwamen de aangeklaagde partijen niet opdagen. “Negen jaar na dato staan we daarom nog steeds met lege handen.”

Toegang tot recht

Die trage procesgang is lang niet het enige probleem in het Oost-Afrikaanse land, stelt Ezra Schraven, die als promovendus van de Universiteit Wageningen onderzoek deed naar landroof in Oeganda. In veel vergelijkbare gevallen van land grabbing komt het volgens haar niet eens tot een rechtszaak. Vaak vanwege onwetendheid bij de slachtoffers over hun rechten, maar ook de hoge proceskosten vormen een struikelblok. Alleen al om een rechtszaak te beginnen moet de dagende partij in Oeganda een borgsom van tien- tot twintigduizend euro overleggen. In het geval van Mubende kon dat bedrag alleen worden opgebracht met financiële steun van internationale NGO’s. Als de rechtbank in het voordeel van de slachtoffers van een land grab besluit is dat overigens niet gelijk reden tot juichen, vertelt Schraven. “In het noordoosten van Oeganda won de inheemse Benet-gemeenschap een rechtszaak tegen de beslaglegging op haar land, maar de autoriteiten weigerden vervolgens het vonnis uit te voeren.”

Internationaal overleg

Tegen de achtergrond van een steeds grotere run op land en grondstoffen wordt op internationaal niveau inmiddels gewerkt aan vrijwillige richtlijnen om de landrechten van kleine boeren beter te beschermen. De onderhandelingen daarover binnen de FAO (Food and Agricultural Organization van de Verenigde Naties, red.) zijn hoopgevend, zegt Daniel Gomez, voorzitter van FIAN Nederland. “Het grote winstpunt voor ons is dat voedselzekerheid en het mensenrecht op voedsel centraal komen te staan in de Guidelines on Responsible Governance of Tenure of Land Fisheries and Forests.” Ook de erkenning van gewoonterechten en informele pachtovereenkomsten is volgens Gomez een belangrijke stap in de bescherming tegen land grabbers. Hoewel de door de FAO uitgevaardigde richtlijnen niet juridisch afdwingbaar zijn, gaat er wel een stevige morele druk van uit om staten aan hun verantwoordelijkheden te houden.

Hoop op terugkeer

Voor Kayiira komen de richtlijnen van de FAO waarschijnlijk te laat. Toch is hij optimistisch over de kansen van zijn gemeenschap om terug te keren. “De internationale aandacht, onder andere in de vorm van een brievencampagne, begint merkbaar zijn vruchten af te werpen. In januari is er weer een zitting in onze zaak en het lijkt erop dat de nieuwe rechter ons ditmaal wel serieus neemt. Mijn regering is bovendien bang voor internationale imagoschade.”

Camiel Donicie is communicatiemedewerker bij mensenrechtenorganisatie FIAN Nederland.