Waar Rwanda op de tweede dag van de conferentie over effectiviteit van de hulp met een ferme boodschap voor de donoren begon, eindigde het land aan het einde van de dag milder. De onderhandelingen over de slotverklaring voor Busan zijn nog steeds gaande en China is wederom het gesprek van de dag.

‘Ontwikkelingslanden besteden meer tijd en energie aan procedures en verantwoordingssystemen voor donoren en een alsmaar stijgend aantal niet-statelijke actoren, dan dat ze bezig zijn met echt ontwikkelingswerk. We moeten eindeloos antwoord geven op vragen waar eigenlijk geen bevredigend antwoord voor bestaat.’

Een daverend applaus uit de zaal volgt. Paul Kagame, president van Rwanda en sterke voorvechter voor zeggenschap van ontwikkelingslanden, spreekt tijdens de  tweede dag van de hulptop in Busan. ‘Het is niet te betwisten dat de hulpeffectiviteitsprincipes zoals eigenaarschap en aansluiting bij nationale beleidsprioriteiten van ontwikkelingslanden, belangrijk zijn.’, zegt Kagame. ‘Maar er zijn nog structurele barrières die verhinderen om datgene te bereiken, wat eigenlijk vanzelfsprekend is. We hebben bijvoorbeeld in Parijs en Accra besloten dat hulp via de systemen van ontwikkelingslanden gekanaliseerd moet worden, zodat nationale capaciteit kan worden versterkt om ontwikkelingsplannen uit te voeren. In de praktijk duurt de status quo nog steeds voort. Donoren bieden nog steeds weerstand om hun hulp via nationale systemen te geven. Het is donoren niet aan te rekenen dat zij landensystemen niet gebruiken als ze zwak zijn, of niet functioneren, maar waarom bouwen ze ze dan niet op?’

Te veel eisen

Doordat donoren hun eigen systemen en procedures gebruiken en niet werken met budgetten of dienstverleningssystemen zoals die in het ontwikkelingsland bestaan, lukt het ontwikkelingslanden niet meer om hun eigen inkomsten te beheren. Dit kan de relatie tussen regeringen en haar burgers verslechteren, volgens Kagame. Ook vindt hij dat er te veel eisen worden gesteld aan ontwikkelingslanden om zichzelf te verantwoorden, maar verantwoorden donoren zich zelf onvoldoende.

Later op de dag tijdens een persconferentie, was Kagames toon minder streng geworden tegenover donoren. ‘Het is belangrijk om te luisteren naar de uitleg van donoren. Ze hebben beloofd om er harder aan te gaan werken. Voor mij is dat fair en een belangrijke stap vooruit. Het heeft geen zin om een sfeer van wantrouwen te creëren. Deze conferentie is in goed vertrouwen gedaan.’

Kagame zou de huidige conceptverklaring een bescheiden 6 of 7 geven. ‘Men was echt betrokken hoe we de dingen konden verbeteren.’

Sherpa’s

In Busan vindt de vierde conferentie over hulpeffectiviteit plaats. 2,500 delegaties uit donorlanden, partnerlanden, het maatschappelijk middenveld en multilaterale organisaties zijn drie dagen lang bijeen om over de effectiviteit van de hulp te praten. In een representatieve groep van zogenaamde sherpa’s, met onder andere Rwanda, dat Afrika representeert, Groot Brittannië, de Wereldbank, Better Aid en Frankrijk, is er al maanden vergaderd over een conceptverklaring. Rwanda stelde zich erg sterk op tijdens deze onderhandelingen. Zo pleitte Rwanda ervoor om de nationale systemen van landen als default optie te gebruiken, wat zoiets betekent als optie die gebruikt moet worden, tenzij het echt niet anders kan. Veel donoren ging dit te ver. Toch is het Rwanda gelukt om dit er in te krijgen.

Ook wilde Rwanda dat voor 2015 alle hulp ongebonden zou moeten zijn, hetgeen vele donoren niet konden bekrachtigen. Gebonden hulp betekent dat ontwikkelingsprojecten rechtstreeks door bedrijven van donoren worden uitgevoerd, hetgeen het onmogelijk maakt voor ontwikkelingslanden om te concurreren. Hillary Clinton, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, dikte dit punt nog eens sterk aan tijdens haar speech. De Verenigde Staten zou haar best doen hulp te ontbinden, maar verder dan dat kan het niet gaan. Het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking zou anders minder worden, zo verdedigde ze zich. Het is Rwanda niet gelukt de harde deadline voor het ontbinden van de hulp erdoorheen te krijgen. Wel staat er in het document dat donoren pogingen om hulp te ontbinden, zullen worden versneld en plannen op dit gebied in 2012 bekeken zullen worden.

De onderhandelingen over het document waren gisteren nog steeds gaande. China lijkt tot nu toe de absolute hoofdrol te spelen en is het gesprek van de dag. ´China zit er bij.´ ´Nee, China zit er toch niet bij.´ ´De Verenigde Staten weigerden met China mee te gaan en nu is China vertrokken.´ ´Nee hoor, China zit nog steeds aan tafel.´ De geruchten zijn niet bij te houden. Pas bij de eindceremonie kan hier definitief iets over worden gezegd.

Ngo’s niet tevreden

Ondertussen zijn ngo´s niet tevreden. Voor het eerst zitten ngo’s aan tafel bij de onderhandelingen, gerepresenteerd door Better Aid, maar het lukt niet goed om hun eisen er door te krijgen. ‘Let’s occupy Bexco’, werd er maandag gezegd tijdens een persconferentie. Ngo´s willen Bexco dan ook ´occupyen´ en stellen zich op als ware luis in de pels. Graag willen zij mensenrechten en een gunstig klimaat voor de civil society duidelijk in het document zien opgenomen. Maar dit is een erg lastig punt en tot gister was de strijd hierover nog niet gestreden.

Voor de ngo-gemeenschap is het inmiddels een serieuze optie om helemaal uit de verklaring te stappen. Onder andere willen zij per se dat China zich aansluit bij de Parijs en Accra gemeenschap. ‘China moet hetzelfde spel spelen als andere landen. In het outcome document staat nu dat nieuwe donoren zich vrijwillig aan kunnen sluiten. Maar dat is een overbodig woord: het outcome document is sowieso al vrijwillig. Toch, door dit expliciet te noemen, lijkt het er op alsof het document niet naar hen verwijst en dat ze zich niet verantwoordelijk kunnen houden’, zegt Justice Kilcullen, directeur van Concord.

Maar volgens Owen Barder van het Centre for Global Development is al het gedoe rondom China nogal overtrokken. China geeft op een heel andere manier hulp, volgens hem, en haar aandeel is nog maar klein. Dat China nu in het middelpunt van de belangstelling is komen te staan en als de grote ‘boeman’ wordt gezien, vindt hij dan ook enigszins overdreven.

Selma Zijlstra brengt verslag uit van de Hulpconferentie in Busan met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.