Begin november is actievoerder Guus Geurts begonnen met een vastenactie voor voedselsoevereiniteit en klimaatrechtvaardigheid. Krijgen deze problemen geen aandacht vanuit politiek Den Haag, dan gaat Geurts half december mogelijk zelfs over tot een hongerstaking. Voor Vice Versa zet hij de problematiek uiteen en komt hij met een alternatief: ‘Landen moeten weer de mogelijkheid krijgen hun economieën, midden en klein bedrijf, arbeiders, boeren en natuurlijke hulpbronnen te beschermen tegen (de mythe van) de vrije wereldmarkt.’

Door Guus Geurts 

De afgelopen maanden overheersen berichten en opinies over de financiële – en eurocrisis de media. De vraag blijft echter of de crisis nu zo diep is, of dat de banken en bedrijfsleven de crisis misbruiken om de politiek te dwingen tot verdere neoliberale hervormingen. Zo krijgt Griekenland te maken met programma’s van het IMF, die verdacht veel lijken op de Structurele Aanpassingsprogramma’s die eerder werden opgelegd aan ontwikkelingslanden. Structurele maatregelen als een strenge regulering van de bankensector en de aanpak van belastingontduiking en handhaving van bestaande belastingwetgeving, blijven echter uit. Op die manier zouden miljarden opgehaald konden worden, en waren de huidige bezuinigingsoperaties onnodig.

Zo krijgen wederom de armsten te maken met de klappen, terwijl de veroorzakers van de crisis vrijuit gaan en nog een bonus toe krijgen. Gelukkig is er een groeiende tegenstroom zoals de Occupy-beweging. Het zijn mensen van diverse achtergronden die het niet langer meer pikken en dezelfde analyse van de problematiek delen. Hen wordt echter vaak verweten geen gemeenschappelijk alternatief te hebben. En daar zit een kern van waarheid in. Er zal dus binnen en buiten Nederland gewerkt moeten worden aan een structuur die de uitwisseling van visies en het opstellen van een bijvoorbeeld een tienpuntenplan faciliteert.

Doorconsumeren

Binnen dit alternatief mag echter ook de aanpak van de inmiddels ‘vergeten’ – maar dreigende permanente – klimaat-, voedsel-, water-, energie- en mineralencrises, niet vergeten worden. Dit zijn allen crises die de voorziening in basisbehoeften betreffen, die ook voor Europeanen de komende decennia niet meer vanzelfsprekend zijn. Hier is relatief weinig aandacht voor, en voorlopig luidt het devies: economische groei en doorconsumeren.  Tenminste: voor de happy few.

Aan de andere kant zijn partijen als CDA en PvdA zoekende naar een wenkend lange termijn perspectief. Voorlopig blijft men tevergeefs zoeken binnen de huidige neoliberale kaders. Vooral de PvdA zou inspiratie op kunnen doen bij hun Franse zusterpartij waar de presidentskandidaat Montebourg met zijn pleidooi voor andersglobalisering en Europees protectionisme, 17% van de stemmen haalde.

Vrije wereldmarkt

Hier ligt dan ook de basis voor een mogelijk sociaal rechtvaardig en ecologisch verantwoord alternatief voor zowel Europa als ontwikkelingslanden. Dit alternatief zou moeten leiden tot een meer zelfvoorzienend Europa voor in ieder geval voedsel en energie. Maar dan moet wel afscheid worden genomen van de politieke keuze voor concurrentie op de wereldmarkt. Deze is vastgelegd in de EU-handelsstrategie Trade, Growth and World Affairs. Het is een – voor het grote publiek en zelfs maatschappelijke organisaties onbekende – neoliberale strategie die via vrijhandelsverdragen wil afdwingen dat Europese multinationals maximaal toegang krijgen tot nieuwe markten en grondstoffen in met name ontwikkelingslanden. Verder is het doel om ook hun intellectuele eigendomsrechten en hun investeringen in ontwikkelingslanden te beschermen. Een agenda die de ontwikkelingslanden nog verwierpen binnen de WTO.

Vooral binnen de landbouw blijkt echter dat een vrije wereldmarkt niet werkt. De koopkracht van de westerse vleeseter en autorijder krijgen namelijk prioriteit boven de mensenrechten op voedsel, water en levensonderhoud van de armsten. Zo worden kleine boeren en inheemse bevolkingsgroepen van hun grond verjaagd voor de aanleg van monoculturen van soja, biobrandstoffen en palmolie bestemd voor de export. Ondertussen wordt het publiek en politiek misleid door strategieën op basis van vrijwillige criteria opgesteld door het bedrijfsleven, binnen de zogenaamde ‘ronde tafels’, zoals de RTRS voor soja en de RSPO voor soja. De media nemen hun claims van ‘duurzaamheid’ klakkeloos over, terwijl geen rekening wordt gehouden met verstoorde kringlopen, bijdrage aan klimaatverandering, en Indirect Land Use Changes die toch leiden tot verdrijving van boeren en verder gaande natuurvernietiging.

Dumping

Daarnaast verliezen boeren in ontwikkelingslanden hun lokale en nationale voedselmarkten door dumping met export- én inkomenssubsidies van westerse landbouwoverschotten en gedwongen liberalisering, ook door de Wereldbank. Het ministerie van Economische Zaken, Lanbouw & Innovatie (EL&I) beweert echter dat huidige Europese landbouwsubsidies niet handelsverstorend zouden zijn, op basis van OESO- en WTO-criteria. Hier wordt echter de verkeerde definitie van ‘dumping’ gehanteerd.

Een ander gevolg van genoemde handelsstrategie is dat strengere Europese klimaat- en energiewetgeving uitblijft, want die zou leiden tot een verslechtering van de mondiale concurrentiepositie van het Europese bedrijfsleven. Dus wordt de reductie van broeikasgassen deels afgewenteld op ontwikkelingslanden via ineffectieve marktgerichte maatregelen – zoals het Clean Development Mechanism en CO²– emissiehandel, en de biobrandstoffenrichtlijn die leidt tot massale import van biobrandstoffen. Maar ook de gevolgen van de klimaatverandering zullen vooral de ontwikkelingslanden treffen, en zullen leiden tot miljoenen klimaatvluchtelingen en een stijgend aantal ondervoede mensen. Halen we die 9 miljard mensen in 2050 wel als we de klimaatverandering niet binnen vijf jaar een halt toeroepen? De kans dat we gevaarlijke kantelpunten overschrijden zijn levensgroot, we zijn de veilige 350 ppm CO² die leidt tot maximaal 2 graden stijging inmiddels voorbij. De huidige klimaatvoorstellen leiden tot een temperatuurstijging van 4 tot 5 graden.[1]

Alternatief 

Om deze onrechtvaardigheid en mogelijke klimaatramp aan te pakken is onlangs de Petitie voor Voedselsoevereiniteit en Klimaatrechtvaardigheid verstuurd naar de Nederlandse politiek. Deze wordt momenteel ondersteund door 220 burgers en 34 maatschappelijke organisaties in binnen- en buitenland. Kern van dit alternatief is dat landen (in ons geval: de EU) weer de mogelijkheid krijgen hun economieën, midden en klein bedrijf, arbeiders, boeren en natuurlijke hulpbronnen te beschermen tegen (de mythe van) de vrije wereldmarkt.

Zo zou Europa door een drastische hervorming van handelsverdragen en het landbouwbeleid zoveel mogelijk zelfvoorzienend kunnen worden op gebied van voedsel, veevoer, hout, textiel en energie. Door bijvoorbeeld Europese importheffingen op soja en palmolie krijgen Europese eiwit- en oliegewassen eindelijk een kans. Marktbescherming zorgt voor het sluiten van kringlopen van mineralen, veel minder beslag op land en water in ontwikkelingslanden, een drastisch lager energieverbruik, en maken hogere milieu- en dierenwelzijneisen aan de boer mogelijk. Door productiebeheersing binnen de Europese landbouw worden overschotten en dus dumping in ontwikkelingslanden tegengegaan en krijgen boeren hier en daar een eerlijke prijs op hun eigen markt.

Duurzame productie

Dit alternatief van voedselsoevereiniteit op basis van duurzame productie door gezinsbedrijven in de landbouw in Europa, kleine boeren, herders en vissers, is volgens GRAIN ook de beste waarborg om klimaatverandering te voorkomen. Ze tonen aan dat zo’n 50 tot 75% van de mondiale uitstoot van broeikasgassen worden voorkomen en vastgelegd.[2] Daarnaast kunnen door die kostendekkende prijzen aan Europese boeren alle handelsverstorende landbouwsubsidies worden afgeschaft. Het levert een besparing van € 25 miljard op.[3] Meer overheidsgeld kan worden bespaard door de subsidies op fossiele brandstoffen af te schaffen en door geen overheidsgeld meer te besteden aan aanleg van vliegvelden, havens en snelwegen. Deze infrastructuur komt namelijk vooral ten goede aan importerende – en exporterende bedrijven, en betekent een oneerlijke concurrentie voor bedrijven die zich op regionale markten richten.

Dit uitgespaarde geld en de inkomsten uit Europese ecotaxen op fossiele brandstoffen kunnen geïnvesteerd worden in duurzame lokale energieproductie en een drastische energiebesparing, zoals het isoleren van woningen en uitbreiding van het openbaar vervoer. Dit alles en de regionale verwerking van ‘nieuwe’ landbouwproducten, zoals de productie van textiel op basis van hennep en vlas, levert enorm veel nieuwe werkgelegenheid op. Bijkomend voordeel van minder internationale concurrentie is dat de EU, VS, China en India effectieve milieumaatregelen op hun eigen interne markt kunnen nemen, en gemakkelijker tot overeenstemming over een internationaal klimaatverdrag zullen komen.

Strategie

Behalve genoemde multinationals zijn er vooral winnaars. Dus hopelijk verlaten politieke partijen als PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie – maar ook de mainstream ontwikkelings- en milieuorganisaties – de huidige neoliberale tunnelvisie. En waar blijft de noodzakelijke steun van de vakbonden, LTO en MKB-Nederland? Zij laten zich nog allen overbluffen door de lobby van VNO-NCW en bijvoorbeeld het Productschap Margarine, Vetten en Oliën; de VOC van de 21e eeuw. Om te beginnen roep ik Solidaridad, het Wereldnatuurfonds (en Oxfam) op de RTRS en RSPO te verlaten.

Naast aan hen doe ik sinds 1 november een dringende oproep aan de Nederlandse politiek om zoveel mogelijk van genoemde voorstellen over te nemen, middels een veertigdaagse vastenactie. Dit ook uit solidariteit met de slachtoffers van het genoemde beleid en de hierdoor veroorzaakte mensenrechtenschendingen te stoppen. Afhankelijk van de reactie van de politiek op deze voorstellen zal ik deze actie na 40 dagen mogelijk voortzetten met een hongerstaking voor onbepaalde tijd.

Guus Geurts, Beleidsgericht milieukundige, betrokken bij Werkgroep Voedselrechtvaardigheid, XminY, Platform Aarde Boer Consument en Vóór de Verandering. Auteur van Wereldvoedsel – pleidooi voor een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening, Amsterdam. Zie ook: www.guusgeurts.nl