Iedere vrijdagmiddag bespreekt hoofdredacteur Marc Broere actuele ontwikkelingen in de sector. Met vandaag aandacht voor de Millenniumdoelen. Het stopzetten vorige week van de VN Taskforce tegen Honger zou reden moeten zijn voor staatssecretaris Knapen om nu eindelijk internationaal de Millenniumdoelen ter discussie te stellen. Want de Millenniumdoelen zijn een vorm van ‘arrogantie en dwaasheid’.

Afgelopen zaterdag stopte de VN Taskforce tegen honger. Deze Taskforce bestond uit een keurkorps van wetenschappers, politici, hulpverleners en ondernemers uit rijke en arme landen. Ze vormden de elitetroepen in de strijd om de Millenniumdoelen te halen.

De Taskforce werd in 2005 door toenmalig VN-baas Kofi Annan opgericht. 2005 was het enige jaar dat je iets van elan zag om de Millenniumdoelen ook daadwerkelijk te halen, met concerten als Live8 en de G-8 top in Gleneagles, waar de bestrijding van honger bovenaan de politieke agenda van de machtigsten der aarde stond.

De Taskforce kwam met een gedetailleerd plan. Voor 25 miljard dollar per jaar zou de honger moeten worden gehalveerd in 2015. Bovenaan de plannen stonden verhoging van landbouwproductiviteit en betere toegang tot de markt voor arme boeren. Zes jaar later weten we dat het allemaal loze beloftes waren. Er is slechts een derde van het afgesproken bedrag betaald. Zes jaar later lijkt de ster van de Millenniumdoelen definitief verbleekt en wordt het tijd om te constateren dat ze gewoon mislukt zijn. ‘We waren naïef’, zei Hans Eenhoorn, lid van de Taskforce en oud-topman van Unilever, in het NRC van afgelopen zaterdag. Eenhoorn behoort tot de belangrijkste believers van de Millenniumdoelen in Nederland.

Nooit iets in gezien

Is het erg dat de Millenniumdoelen mislukt zijn? En hoe moet het nu verder? Ik heb zelf nooit iets in de Millenniumdoelen gezien. In mijn boek ‘Berichten over Armoede’ uit 2009 heb ik er een heel hoofdstuk aan gewijd. De Millenniumdoelen zijn de neerslag van diverse conferenties van de Verenigde Naties in de jaren negentig over armoedeproblematiek. Kofi Annan, secretaris-generaal van de VN, presenteerde de uitkomsten van deze conferenties in de Millenniumtop van 2000, waar ze werden aangenomen door 189 staatshoofden en regeringsleiders.

De acht Millenniumdoelen beogen een halvering van het aantal mensen dat in extreme armoede leeft, toegang tot basisonderwijs voor alle jongens en meisjes, gelijke rechten voor mannen en vrouwen, het met tweederde terugdringen van het sterftecijfer van kinderen jonger dan vijf jaar, een vermindering van driekwart van de gevallen van moedersterfte, het uitbannen van ziektes als aids en malaria, een beter milieu en leefomgeving in ontwikkelingslanden, en het ontwikkelen van een wereldwijde samenwerking voor ontwikkeling. Dit laatste Millenniumdoel gaat onder meer over hoe rijke landen arme landen kunnen helpen om zelf de Millenniumdoelen te realiseren, bijvoorbeeld door meer ontwikkelingshulp te geven, financiële schulden te verlichten en handelsbarrières weg te nemen.

Geen juridische status

Deze mooie voornemens moeten allemaal in 2015 gerealiseerd zijn. Een juridische status hebben de Millenniumdoelen echter niet. In tegenstelling tot bij het ondertekenen van een verdrag, vloeien er geen verplichtingen uit voort. Als de Millenniumdoelen in 2015 niet gehaald blijken te zijn, kan daar geen enkele regeringsleider voor aansprakelijk worden gesteld.

Toch vormen de Millenniumdoelen tegenwoordig al jaren de belangrijkste leidraad voor het ontwikkelingsbeleid van de Verenigde Naties en van de meeste regeringen. Ook steeds meer particuliere hulporganisaties hebben de Millenniumdoelen tot uitgangspunt van hun beleid gemaakt. In Nederland zijn particuliere hulporganisaties zelfs verplicht om hun activiteiten in het kader van de Millenniumdoelen te stellen om voor overheidssubsidie in aanmerking te komen.

Het zijn doelstellingen waar je moeilijk tégen kunt zijn. Wie is er niet voor het halveren van het aantal mensen dat moet rondkomen van minder dan een dollar per dag, of voor het terugbrengen van moeder- en kindersterfte?

Wantrouwend

Toch sta ik al vanaf het begin wantrouwend tegenover de Millenniumdoelen. Er valt veel op af te dingen, vooral omdat de diepere politieke en economische oorzaken van het armoedeprobleem in feite nergens worden benoemd. Er is bijvoorbeeld geen Millenniumdoel dat stelt dat het Westen een stapje terug moet doen in haar rijke levensstijl om ruimte te maken voor de economische groei van ontwikkelingslanden. Ook is er geen Millenniumdoel dat bepaalt dat de natuurlijke rijkdommen van de wereld in 2015 eerlijker verdeeld moeten zijn. Er is evenmin een Millenniumdoel dat stelt dat ontwikkelingslanden in 2015 meer zeggenschap moeten hebben in belangrijke politieke of economische instanties zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds. Op deze manier wordt om de hete brij heen gedraaid.

Begrijp me goed: ook in een onrechtvaardig politiek en economisch systeem zou het voor de levens van honderden miljoenen mensen in ontwikkelingslanden enorm veel schelen als er minder malaria is of dat hun kinderen naar school kunnen. Gezonde en geschoolde mensen kunnen simpelweg een betere bijdrage leveren aan de ontwikkeling van hun land.

Toch blijven voor mij de kritische vragen voorop staan. Want hoe kun je nu de armoede in de wereld echt bestrijden terwijl je fundamentele vragen, zoals over de verdeling van rijkdom, uit de weg gaat? Waarom is Millenniumdoel 8, waarin ten minste het politiek beladen onderwerp van een eerlijker wereldhandel aan bod komt, tevens het enige Millenniumdoel waarbij geen concrete streefcijfers worden genoemd? Wát gaan we dan precies doen om die wereldhandel eerlijker te maken? Daarover hoor je de pleitbezorgers van de Millenniumdoelen zelden. Het gaat bijna altijd over meer van de traditionele ‘hulp’ als strategie om de armoede te lijf te gaan.

Arrogantie en dwaasheid

Met de komst van de Millenniumdoelen is het debat over een eerlijke wereld er bovendien een stukje intoleranter en minder divers op geworden. Ik heb gemerkt dat het stellen van kritische  vragen niet gewaardeerd wordt door aanhangers van de Millenniumdoelen. Het is een beetje alsof je hun feestje verpest.

Op deze manier hebben de aanhangers van de Millenniumdoelen het debat over een rechtvaardige wereld gegijzeld. De Millenniumdoelen zijn niet zomaar weer een nieuwe en de zoveelste mode binnen ontwikkelingssamenwerking, maar ze gaan veel verder. De Millenniumdoelen zijn uitgegroeid tot bijna bijbelse ‘acht geboden’, de enige en ware weg naar het oplossen van de armoede.

‘Met de Millenniumdoelen is het hele dénken over het ontwikkelingsvraagstuk tot 2015 stilgelegd’, zei Ferdinand van Dam, oud-topman van de Wereldbank, me toen ik hem in 2007 interviewde. ‘Je kunt niet tot 2015 wachten om vervolgens te kijken wat er bereikt is en dan weer verder te vergaderen. Dat heeft iets non-academisch en onintelligents. De Millenniumdoelen zijn een vorm van arrogantie en dwaasheid.’

De schuld van arme landen

Als ik het interview met Hans Eenhoorn in het NRC lees, bevestigen zijn woorden datgene wat Ferdinand van Dam analyseerde. ‘We waren naïef’, zegt Eenhoorn nu. Het vraagstuk van onrecht en armoede is te ernstig om naïef te zijn, denk ik dan op mijn beurt. De argumentatie van Eenhoorn is ook niet overtuigend. Het is volgens Eenhoorn allemaal de schuld van de regeringen van arme landen die te weinig met de aanbevelingen hebben gedaan. ‘Alsof de honger van hun onderdanen hen onverschillig laat’, aldus Eenhoorn.

Daar komt volgens Eenhoorn bij dat de rijke landen zich niet aan hun financiële beloftes hebben gehouden. ‘Het ontbreekt de westerse regeringen kennelijk aan de politieke wil om de honger te helpen halveren. Daar is in veel landen geen draagvlak meer voor.’ Het zijn argumentaties die ongetwijfeld kloppen, maar het is niet het complete verhaal. Ik hoor Eenhoorn nergens over de weeffout in de Millenniumdoelen zelf. Ze zijn vanaf het begin gedoemd tot mislukken geweest omdat de uitgangspunten van onze eigen wereldhandel, van de politieke verhoudingen in de wereld en van het verdelingsvraagstuk nooit ter discussie hebben gestaan.

Geschiedenis schrijven

Nu is het bijna 2012 en hebben we nog steeds drie jaar te gaan met doelen waarvan steeds meer mensen zien dat ze niet de juiste strategie zijn om de armoede terug te dringen. Ik hoop dat het opheffen van de Taskforce tegen Honger voor een ommekeer zorgt en tot het besef leidt dat de Millenniumdoelen per direct moeten worden afgeschaft. Staatssecretaris Knapen heeft het afgelopen jaar laten zien dat hij meer dan zijn twee voorgangers Koenders en Van Ardenne in staat is tot het nemen van echte beslissingen. Of dat ook goede beslissingen waren, dat is een andere vraag.

Maar Knapen kan geschiedenis schrijven als hij eind november in Busan, waar het grote High Level Forum on Aid Effectiveness plaatsvindt, het voortouw neemt en een serieuze discussie start over de vraag of we niet zo snel mogelijk moeten stoppen met de Millenniumdoelen als uitgangspunt te nemen voor het internationale ontwikkelingsbeleid.