Vice Versa maakt het smoelenboek van Knapen. Wie zijn belangrijk voor de staatssecretaris achter de schermen? Vice Versa doet elke week onderzoek naar deze mensen en zoekt uit wat hun invloed is in politiek Den Haag op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Met deze week: sleutelfiguur Maxime Verhagen.

Voor velen is het geen verrassing  dat experts uit de sector uitgerekend Maxime Verhagen tot de vierde meest invloedrijke persoon in de ontwikkelingssector verkiezen in de laatste Vice Versa. Tijdens de onderhandeling voor het kabinet Rutte-Verhagen creëert hij het superministerie Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. En benoemt de vice-premier samen met Rutte Ben Knapen als staatssecretaris bij Buitenlandse Zaken.

Achtergrond

Wanneer Knapen klaar is met zijn studie geschiedenis in Nijmegen, begint Verhagen aan dezelfde studie in Leiden. Hier begint zijn loopbaan bij het CDA en is hij lid van studentenvereniging LSV Minerva. Andere bekende ex-leden zijn Jaap de Hoop Scheffer en Prins Willem-Alexander.

Zijn specialiteit bij het CDA als fractiemedewerker en later als Kamerlid is de buitenlandpolitiek. Af en toe doet hij ook wat ontwikkelingssamenwerking. Opvallend is zijn sterke inzet voor het maatschappelijk middenveld. In een ingezonden brief in Trouw van maart 2000 schrijft hij samen met Agnes van Ardenne: ‘Te gemakkelijk wordt vergeten, dat particuliere organisaties zijn begonnen met het geven van ontwikkelingshulp. Ze vervullen daarin een onmisbare rol. Terwijl overheden zich veelal richten op relaties met overheden, zijn particuliere organisaties nu juist in staat om maatschappelijke groeperingen te bereiken en is het daarom ook hun taak om dit te doen.’

In 2003 ontstaat er bijna een stroomversnelling de carrière van Maxime. Jaap de Hoop Scheffer treedt af als minister van Buitenlandse Zaken, want hij gaat naar de NAVO toe als secretaris-generaal. Verhagen is net de kersverse nieuwe fractievoorzitter van het CDA. Onder andere zijn naam en die van Ben Knapen doen de ronde als mogelijke opvolger. Maar uiteindelijk wordt het Ben Bot. Knapen is destijds al een goede kennis van Verhagen.

Minister van ontwikkelingssamenwerking

Als Maxime minister wordt van Buitenlandse Zaken in 2007 intensiveert het contact tussen hem en de toekomstige staatssecretaris. In 2008 treed Knapen toe tot de  Buitenlandcommissie van het CDA en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Bij de WRR leidt hij het project ‘Nederland in de wereld.’ In maart 2009 schrijft Verhagen in een tweet: ‘Met Ben Knapen verkend over welke onderwerpen de WRR zou kunnen adviseren als het gaat om de rol van NL in een snel veranderende wereld.’

Februari 2010 valt het kabinet van PvdA, CDA en ChristenUnie. Alle PvdA-leden stappen uit de coalitie, zo ook minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking. Daarom neemt Maxime Verhagen de post over van Koenders tot aan het aantreden van het nieuwe kabinet. Als tijdelijk minister creëert hij bijna het ‘akkoord van De Klap.’

Diner in De Klap

14 april 2010 is een historische datum voor het ontwikkelingsbeleid anno nu. Dan vindt er een etentje plaats in de bovenkamer van restaurant De Klap in Den Haag. Maxime Verhagen zit het diner voor als gastheer. Topambtenaar Bram van Ojik neemt eerder het initiatief tot de avond en nodigt de gasten uit. De genodigden zijn de directeuren van de grootste ontwikkelingsorganisaties en Alexander Kohnstamm van branchevereniging Partos.  Én FNV-voorzitter Agnes Jongerius en Bernard Wientjes, voorzitter van ondernemersvereniging VNO-CNW, de eerste werkgeversvoorzitter met interesse in ontwikkelingssamenwerking.

Verhagen opent met de woorden: ‘Vindt elkaar, want zonder jullie samenwerking gaat ontwikkelingssamenwerking verloren.’ Tijdens het diner wordt de samenwerking tussen het bedrijfsleven en de ontwikkelingssector bezegeld. De OS-directeuren aanvaarden dat het Nederlandse ontwikkelingsbeleid een slag moet maken richting economische ontwikkeling, ten koste van de sociale sectoren. Dit staat ook al in het WRR-rapport van Peter van Lieshout. Uiteindelijk komt het niet tot een echt akkoord, zoals het akkoord van Wassenaar, maar hiermee staat Verhagen aan de wieg van het beleid dat Knapen nu uitvoert.

Staatssecretaris Knapen

Rutte, Verhagen en Wilders komen tot een gedoogakkoord in september 2010. Ze beginnen met invullen van de posten van de staatssecretarissen en ministers. Verhagen weet al dat hij geen minister van Buitenlandse Zaken gaat worden. Hij heeft een slechte rug en voor Buitenlandse Zaken moet hij teveel vliegen. Als minister van Buitenlandse Zaken declareert hij tientallen massages voor zijn rug.

Maar Verhagen is een machtspoliticus. Zijn visie is dat het CDA in de regering moet zitten, want dan heb je de meeste invloed als partij. Hij ontwerpt het sleutelministerie Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Desondanks dat hij minder moet vliegen, kan hij alsnog veel macht uitoefenen.

Opeens verschijnt daar uit het niets Ben Knapen als staatssecretaris. Tot op de dag van vandaag vragen mensen uit de sector zich af waar hij opeens vandaan komt. Duidelijk is dat Verhagen en Knapen elkaar al in 2003 kenden. Daarnaast werken ze al samen voor het WRR-project Nederland in de Wereld. Opvallend is de positieve sfeer die er heerste in kringen rondom Jaap de Hoop Scheffer als bekend wordt dat Knapen Europa en ontwikkelingssamenwerking krijgt.

Renmaatjes

Het is niet onbekend dat Jaap de Hoop Scheffer en Maxime Verhagen een goede band hebben. Beiden zijn ze actief op het gebied van buitenlandpolitiek en Verhagen steunde De Hoop Scheffer voor zijn fractievoorzitterschap van het CDA in 1997. Bovenop dit alles zijn ze lid geweest van studentenvereniging LSV Minerva, maar niet tegelijk.

Wie wel tegelijk met De Hoop Scheffer lid is geweest van dezelfde LSV Minerva, is Frank Majoor. Hij is secretaris-generaal op het ministerie van Buitenlandse Zaken tijdens de periode van De Hoop Scheffer als minister. Daarnaast zijn Jaap en Frank beste vrienden en hardloopmaatjes.

Als je de cv van Majoor naast die van generatiegenoot Knapen legt, dan levert dat interessante raakpunten op. Terwijl Knapen correspondent is voor het NRC Handelsblad in West-Duitsland vervult Majoor diplomatieke functies in onder andere West-Duitsland. Tijdens het correspondentschap van Knapen in Washington is Majoor gevolmachtigd minister bij de Permanente Vertegenwoordiging van de Verenigde Naties in New York.

Het verhaal gaat dat Knapen op een geven moment is geïntroduceerd bij het loopduo. Dit zou een manier zijn geweest hoe Knapen is doorgedrongen tot de partijtop van het CDA dat nu heeft geleid tot zijn staatssecretarisschap. Daarnaast is Knapen geen onbekende van Verhagen. En bovenal een bekende buitenlandexpert.

Overeenkomsten

Het ontwikkelingsbeleid van Knapen en het economische beleid Verhagen toont opvallend veel inhoudelijke overeenkomsten.  Hoe ironisch zijn de Kamervragen van Verhagen als Kamerlid in maart 2001 aan minister Herfkens van Ontwikkelingssamenwerking waarin hij vraagt in hoeverre de activiteiten van Ontwikkelingssamenwerking ondersteund worden vanuit andere ministeries als bijvoorbeeld Economische Zaken. Het antwoord van minister Herfkens luidt dat dit niet aan de orde is en dat er uiteraard op andere ministeries geen specifieke ontwikkelingsdeskundigheid aanwezig is. Ook geeft ze aan dat de landenkennis van Economische Zaken is ondergebracht bij Buitenlandse Zaken.

Anno 2011 gaat er 14 miljoen euro van het ODA-budget naar het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Initiatieven van de negen topsectoren van Economische Zaken die de economie in ontwikkelingslanden versterken worden voor 200 miljoen euro ondersteund door ontwikkelingssamenwerking. Dit moet oplopen naar 300 miljoen euro in 2015. Aldus de bedrijfslevenbrief van 13 september 2011 van het ministerie van El&I.

Een gezegde op het Binnenhof luidt: ‘Maxime Verhagen doet ontwikkelingssamenwerking met twee vingers in zijn neus.’ Soms lijkt het alsof hij dat doet als je kijkt naar het belang van economische groei en de rol van het bedrijfsleven bij ontwikkelingssamenwerking. Helemaal in de lijn met zijn departement. Hij is de machtigste minister van Economische Zaken op het gebied van ontwikkelingssamenwerking die we ooit hebben gehad in Nederland.

Zelf ziet hij nut in ontwikkelingssamenwerking. Zijn CDA heeft onlangs gestemd voor de motie die zei dat Nederland niet onder de 0,7 norm mag komen door bezuinigingen.  Gezien zijn positie in het CDA had hij hier een stokje voor kunnen steken als hij dit wilde.

Invloed

De vraag rest hoeveel invloed Verhagen op Knapen heeft. Naar alle waarschijnlijkheid zitten beide heren op één lijn wat betreft ontwikkelingssamenwerking. Knapen wordt in het algemeen als iets progressiever dan Verhagen ervaren, maar hij verdedigt het beleid met verve.

Daarnaast zeggen bronnen dat er sprake is van nauwe coördinatie tussen de twee ministeries. Iets wat niet onverwacht is als je kijkt naar het politiek karakter van Verhagen.  Op 12 oktober 2010 geeft de Leeuwarder Courant een treffende omschrijving van Verhagen: ‘Johan Neeskens van de partij’ – een nuttige, dienende, snoeiharde speler.’ Ingewijden bevestigen dit beeld en spreken over een lobbyist bij uitstek, een straatvechter, iemand die weet hoe hij iets moet agenderen. Kortom, als Maxime iets wilt, dan lukt het hem vaak wel. Zo ook in de ontwikkelingssector.