Iedere vrijdagmiddag laat hoofdredacteur  Marc Broere zijn gedachten over de week passeren. Met vandaag aandacht voor de onverwachte opschorting van SBOS, het subsidieloket voor mondiaal burgerschap. Staatssecretaris Knapen presenteerde het als een bezuiniging, maar zou dat de echte reden zijn? En waarom wordt er wel op SBOS gekort en niet op de NCDO? Het lijkt allemaal een kwestie van de juiste politieke invloed te zijn.

Afgelopen week hebben we uitgebreid bericht over het opschorten van de Subsidiefaciliteit voor Burgerschap en Ontwikkelingssamenwerking (SBOS). Aan de ene kant kun je het relativeren: Knapen moet volgend jaar 900 miljoen bezuinigen. Vanaf Prinsjesdag zullen er vele initiatieven gaan sneuvelen en SBOS was slechts een klein voorproefje van hetgeen de komende periode nog volgen gaat; een soort ouverture op de grote dissonante symfonie die de ontwikkelingssector boven het hoofd hangt.

Aan de andere kant had Gerhard Schuil, directeur van Oikos, een belangrijk punt toen hij direct na bekendmaking van de opschorting van SBOS stelde dat de bezuiniging op SBOS voor dit jaar slechts 5,1 miljoen euro oplevert, maar het beleidsmatig wél een immense breuk is. ‘Feitelijk laat dit kabinet hiermee een lang gekoesterd uitgangspunt van Nederlands beleid, dat verandering dáár en verandering hier onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, plompverloren vallen. Blijkbaar liggen voor dit kabinet versterking van Mondiaal Burgerschap en het Nederlands belang, de verbindende pijler van het huidige OS beleid, niet in elkaars verlengde. Het is triest dit te moeten constateren’, aldus Schuil afgelopen zondagavond op deze site.

Grote consequenties

Voor mensen en organisaties die zich met mondiaal burgerschap bezighouden zijn de consequenties inderdaad wél groot. En zeker zo belangrijk is het om te moeten constateren dat dit kabinet een einde maakt aan een belangrijke Nederlandse traditie, namelijk het ondersteunen van maatschappelijke organisaties en burgers die aan ‘mondiaal burgerschap’ werken. Vanaf de oprichting van de NCO (Nationale Commissie Ontwikkelingsamenwerking, later omgevormd tot NCDO) in 1970 heeft de Nederlandse overheid het altijd belangrijk gevonden om Nederlanders ‘bewust’ te maken van de oorzaken van het armoedevraagstuk.

In de volgende papieren editie van Vice Versa, die in september verschijnt, vertelt Hans Beerends (een van de oprichters van de Wereldwinkels) nog eens hoe de Derde Wereldbeweging in de jaren zeventig en tachtig stapje voor stapje kon uitgroeien van een beweging waar in eerste instantie alleen de kleine linkse partijen het mee eens waren, naar een beweging die steun kreeg van gematigd links en uiteindelijk ook van gematigd rechts.

Het waren toen vooral de anti-apartheidsorganisaties en solidariteitscomités met Latijns-Amerika die voor de grootste successen zorgden. Vandaag de dag is de mondiale beweging anders en gaat het veel minder om politieke solidariteit alswel om kleine praktische handelingsperspectieven die de Nederlandse burger geboden wordt. Als je kijkt naar de enorme belangstelling die er voor SBOS was, en de overvraging van het beschikbare budget, is het duidelijk dat er nog steeds veel belangstelling bestaat voor het stimuleren van mondiaal burgerschap in Nederland. Juist in een tijd dat Nederland zich zo naar binnen keert en het eigenbelang steeds prominenter op de voorgrond komt te staan is dat ontzettend belangrijk.

Niet verbaasd

Toch verbaast de opschorting van juist SBOS mij niet. Eerder op deze site schreef ik al een Vrijdagmiddagborrel over de veelbelovende start van SBOS. De organisatie had bij de eerdere subsidierondes van dit jaar programma’s goedgekeurd die onvermijdelijk ook tot kritische vragen jegens het Nederlandse kabinetsbeleid zouden kunnen leiden. Minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken (de baas van Ben Knapen) heeft duidelijk aangegeven dat het maatschappelijk middenveld geen activiteiten meer met overheidssubsidie mag ondernemen die ingaan tegen het officiële Nederlandse regeringsbeleid. ‘Daar ligt de komende periode nog een interessant spanningsveld’, schreef ik in mijn Vrijdagmiddagborrel, ‘want eigenlijk gaat echt mondiaal burgerschap namelijk keihard in tegen de kernprincipes en kernwaarden van dit huidige Nederlandse kabinet.’

Mijn idee dat SBOS wel eens een kort leven beschoren kon zijn, komt eerder uit dan ik dacht. Natuurlijk moet er bezuinigd worden. Maar bezuinigen op juist dat kleine beetje stimuleren van mondiaal burgerschap is natuurlijk niet alleen een bezuinigingsmaatregel. Het gaat hier om een keiharde politieke keuze. En Geert zal er blij mee zijn: weer een linkse hobby minder.

Jos van Gennip

Opvallend is ook dat de NCDO vooralsnog niet geraakt lijkt te gaan worden. Het heeft er alle schijn van dat er heel bewust een keuze is gemaakt voor de NCDO ten faveure van SBOS. Ook dat kan niet anders dan met politiek te maken hebben. Heet de voorzitter van de NCDO immers niet Jos van Gennip, een bekende CDA-prominent? Tijdens de vorige periode van een CDA-bewindspersoon op Ontwikkelingssamenwerking, Agnes van Ardenne, werd Jos van Gennip in 2004 door de sector zelf nog uitgeroepen tot meest invloedrijke Nederlander op het terrein van ontwikkelingssamenwerking. In de komende Vice Versa legt Peter van Lieshout, auteur van ‘het WRR-rapport’, uit waarom Jos van Gennip volgens hem nog steeds de man met de meeste invloed binnen de ontwikkelingssector is en dat hij nog altijd aan veel touwtjes trekt.

Waar Knapen tijdens de politieke debatten in de Tweede Kamer vooralsnog weinig toegeeft aan de CDA-fractie, lijkt hij dat achter de schermen wel aan Van Gennip te doen. De NCDO mag zich gelukkig prijzen met zo’n voorzitter.

Andere verhoudingen

Want als je naar de reorganisatie van het draagvlakbeleid kijkt, zoals die in mei 2009 werd afgekondigd door toenmalig minister Koenders, dan waren de verhoudingen tussen SBOS en NCDO anders bedoeld dan ze nu lijken uit te pakken. Een nieuwe organisatie (dat werd SBOS) zou de subsidietaken van NCDO overnemen en gemiddeld 19 miljoen euro per jaar krijgen in de periode 2011-2014 om mondiaal burgerschap te stimuleren. NCDO zou zich omvormen tot een kenniscentrum voor mondiaal burgerschap en tussen de 9 en 11 miljoen per jaar krijgen.

De stappen die Knapen nu zet laten aan duidelijkheid niets te wensen over. Eerst verlaagde hij naar aanleiding van zijn basisbrief eind 2010 het jaarbudget van SBOS al van 19 naar 14 miljoen. De NCDO daarentegen kreeg deze zomer te horen dat het definitief een bedrag van 9,6 miljoen per jaar gaat krijgen, dus nog conform het oude Koenders-beleid.

Dit is een opvallende keuze omdat Knapen officieel het al gememoreerde WRR-rapport van Peter van Lieshout als uitgangspunt van zijn beleid heeft. In dat rapport stelt Van Lieshout voor om zes procent van het ontwikkelingsbudget te besteden aan kennisbeleid. Met het verlaagde bedrag van SBOS (14 miljoen) en het bedrag voor de NCDO (9,6 miljoen) kom je uit op een totaalbedrag van 23,6 miljoen per jaar dat Knapen voornemens was aan beleid voor mondiaal burgerschap te spenderen.

Zou Knapen het advies van het WRR-rapport hebben gevolgd, dan had het voor de hand gelegen om zes procent van de middelen voor draagvlakbeleid aan het kenniscentrum NCDO te geven, wat een bedrag van ruim 1,4 miljoen per jaar betekend zou hebben.

Dat is een heel ander verhaal dan hoe de verhoudingen nu lijken uit te pakken. Zelfs zonder de opschorting van SBOS was er al 40 procent van het totaalbudget voor mondiaal burgerschap naar het kenniscentrum NCDO gegaan. Nu SBOS is opgeschort zal dat percentage alleen maar snel toenemen.

Kleren zonder keizer

Het beleidsterrein van mondiaal burgerschap heeft nu een opmerkelijke situatie gekregen. Wél een kenniscentrum, terwijl de bronnen van de moederorganisatie die dit kenniscentrum moet voeden aan het opdrogen zijn. Dat voelt een beetje als een keizer zonder kleren, of beter gezegd als kleren zonder keizer.

Frans van den Boom, directeur van de NCDO, stelde afgelopen woensdag terecht vast dat zijn organisatie voorlopig nog wel vooruit kan met de SBOS activiteiten die eerder dit jaar al zijn goedgekeurd. Ook hoopt hij dat activiteiten voor mondiaal burgerschap die elders financiering gaan proberen te krijgen hun weg voor adviezen naar de NCDO weten te vinden.  Het fundamentele punt hierbij is echter dat de NCDO nu een aanbodgerichte organisatie lijkt te worden. De NCDO zit klaar met een ongetwijfeld interessant aanbod aan kennis en adviezen, maar is het nog maar afwachten of daar ook vraag naar is.

En als je één les kunt trekken uit tientallen jaren van ontwikkelingssamenwerking, dan is dat wel dat hulp altijd vraaggestuurd en niet aanbodgestuurd moet zijn om succesvol en duurzaam te kunnen zijn. Juist bij een kenniscentrum mag dit gegeven als bekend verondersteld geacht worden.

Jos van Gennip heeft uitstekend zaken gedaan voor de NCDO, maar zadelt zijn organisatie nu op met een wel erg zware missie, namelijk met een zak aanbodgerichte hulp.

Loopse hond

Ik ben benieuwd naar het vervolg van deze discussie. Maar wellicht biedt het einde van SBOS trouwens ook wel kansen. Interessant vond ik de reactie op deze site van Paul van der Sneppen van Wereldburgers TV. Die schreef dat hij blij was dat SBOS wordt opgeschort. ‘Ik denk dat dit op termijn vooral voor een frisse wind gaat zorgen in de informatievoorziening over mondiaal burgerschap. Die draaide al veel te lang als een loopse hond om dat subsidiepotje heen. Zeker geen tranen hier dus.’

Ik mag hopen dat hij gelijk heeft. In ieder geval lijkt me het stimuleren van mondiaal burgerschap juist nu, met dit kabinet aan het roer, belangrijker dan ooit.