In deze vrijdagmiddagborrel maakt Paul van den Berg de balans op van het politieke jaar over ontwikkelingssamenwerking. Het debat eindigde met een verrassende ontknoping tijdens de stemmingen over de moties. Dit kan echter niet verhullen dat de politici van de verschillende partijen het afgelopen jaar telkens een paar stappen achter de feiten en de staatssecretaris aanliepen. Toch zal Knapen na het reces niet ontkomen aan een stevig inhoudelijk debat en met de billen bloot moeten.

Uiteindelijk was er toch sprake van een verrassende ontknoping van het toneelstuk in drie bedrijven over de Focusbrief. Veertien van de eenentwintig moties die de Kamer had ingediend (66%) werden aangenomen. Een hoge score, waarbij het stemgedrag van het CDA (veel moties werden gesteund door die fractie) en in mindere mate de VVD, doorslaggevend was. Dit alles gebeurde op de laatste dag voor het zomerreces, die traditioneel tot heel laat was volgepland met stemmingen.

De Kamer liet daarmee nog een klein beetje zijn tanden zien, in wat over het algemeen een tam, kabbelend debat was geweest. Weliswaar was er forse kritiek op de landenkeuze van staatssecretaris Knapen en kon bijvoorbeeld het benoemen van onderwijs als posterioriteit op weinig begrip rekenen bij diverse Kamerfracties. Maar over het geheel genomen had Knapen weinig moeite om zijn focusthema’s en – landen voorbij deze klip te loodsen.

Zere plek

De staatssecretaris – intussen naar de andere kant van de wereld gevlogen voor een werkbezoek aan Indonesië – zal niet ongelukkig zijn met deze uitslag. Merkwaardig genoeg beschouwde hij de meeste van de aangenomen moties als een ondersteuning van zijn beleid. Een kwestie van flexibel interpreteren en een grote lenigheid van geest. Sommige moties legden namelijk wel degelijk blinde vlekken in de focusbrief bloot. Zo legde de motie van Ferrier over milieu en klimaat de vinger op de zere plek als het gaat om het gebrek aan ambitie rondom duurzaamheid en vergroening van deze regering. Ongetwijfeld wordt Knapen bij zijn bezoek aan Kalimantan nog eens met zijn neus op de feiten gedrukt dat integraal aandacht voor duurzaamheid een conditio sine qua non is voor elk ontwikkelingsprogramma.

De Kamer is nu al enkele dagen met reces. Een serene stilte is ingevallen op het Binnenhof. Op 8 september beginnen de vergaderingen weer. Aan de Bezuidenhoutseweg, waar het ministerie van Buitenlandse Zaken is gehuisvest, zal echter in de zomer keihard doorgewerkt moeten worden. De tactiek die Knapen namelijk toepaste in de afgelopen maanden is het toezeggen van een trits aan notities om een hoeveelheid nauwelijks uitgewerkte aspecten van zijn beleid verder invulling te geven. Veel van deze stukken zullen worden toegevoegd aan de Begrotingsbehandeling in het najaar. Dit debat gaat daardoor topzwaar worden.

Achter de feiten aanlopen

Het verdient aanbeveling dat de Tweede Kamer aan de meest relevante van de aangekondigde brieven (over o.a. gender, regionale benadering, globalisering) aparte debatten wijdt. Maar zelfs dan kan het nog mis gaan. Zo zou al maanden geleden een debat plaatsvinden over ‘Landbouw in Ontwikkelingslanden’, een uiterst relevant onderwerp. De vorige ministers Koenders en Verburg hadden hierover een prima notitie geschreven. Na enkele malen uitstel van het debat is het nu helemaal naar eind oktober verplaatst. Knapen vond het nodig dat er weer een nieuwe notitie zou komen over een van de speerpunten van zijn beleid. Zo loopt de Kamer steeds achter de feiten aan. In de tussentijd is namelijk al lang begonnen met de uitvoering van het beleid zoals gepresenteerd in de Basisbrief en de Focusbrief.

Het parlement loopt dus steeds een paar stappen achter op de bewindspersoon. De laatste had – als je in zijn hart had kunnen kijken – het liefst integraal het WRR advies uitgevoerd. Elke afwijking van de visie van de WRR lijkt Knapen vervelend te vinden, misschien uitgezonderd de oprichting van een NLAid. Trappelend van ongeduld wil de staatssecretaris zo weinig mogelijk tijd verliezen met wat in zijn ogen vooral achterhoedegevechten zijn.

Niet teveel voor het hoofd stoten

Om de Kamer niet teveel voor het hoofd te stoten wordt de strategie toegepast van ‘de verkoop doorgang laten vinden, terwijl de winkel fors wordt verbouwd’. Met andere woorden: de feitelijke onderbouwing van doorgevoerde hervormingen gebeurt op een niet heel specifiek gedefinieerd moment door middel van de aankondiging van een beleidsdocument. En op het moment dat er dan eindelijk een debat op de drukke Kameragenda wordt geplaatst over dit document, kan de Kamer alleen nog maar moties indienen, maar is de beleidstrein al weer lang een station verder. Het moet best frustrerend zijn voor de ontwikkelingswoordvoerders aan het Plein.

Hoe dit proces te doorbreken? Een nieuwe kans dient zich aan na het reces. Dan zal Knapen toch een keer écht met de billen bloot moeten als het gaat om de operationalisering van zijn beleidsraamwerk. Hoe gaat hij bijvoorbeeld waarborgen dat het grotere aandeel van de private sector dat ontwikkelingsgeld gaat ontvangen ‘armoedebestrijdingsproof’ gaat zijn? Hij was daar – positief! – erg stellig over in het tweede deel van het debat over de Focusbrief. Maar dan zal er toch een ander bedrijfsleveninstrumentarium – en kader moeten worden opgetuigd dan we nu hebben. Een mooie kans voor de Kamer om de diepte in te gaan en dit onderdeel van het beleid te monitoren, gesteund door een SER advies over deze materie, dat ook in het najaar gaat verschijnen.

Niet meer mee wegkomen

Bestudering van de Voorjaarsnota en het gegeven dat in de komende jaren 18 landen uitgefaseerd zullen gaan worden, laat voorts zien dat er voor de begroting van 2012 en de jaren erna meer ruimte voor de Kamer zal zijn om stevig gedekte amendementen in te brengen. De angel werd uit het begrotingsdebat in december 2010 getrokken op het moment dat de Kamer genoegen nam met het door Knapen opgeroepen beeld dat er vanwege lopende verplichtingen eigenlijk geen ruimte was voor alternatief beleid. Daar gaat hij nu niet meer mee weg komen, mogen we hopen. Nieuwe ronde, nieuwe kansen dus voor de Kamer om het initiatief weer wat terug te grijpen.

Resumé: veel sterkte aan de ambtenaren op de Apenrots bij het schrijven van de talrijke notities; en veel rust toegewenst aan de Kamerleden om nieuwe energie te verzamelen voor een hopelijk stevig inhoudelijk gevecht met Knapen in het najaar.