Hoe kunnen we het aantal ondervoede mensen terugdringen? Wereldwijd is het aantal ondervoede mensen toegenomen dat gevolg heeft in een toenemend aantal voedselcrises. Reden voor een reeks debatten over een grondige aanpak. Het eerste debat in de reeks  vond plaats in het ISS in Den Haag  onder de naam: ‘Food security and economic change: what to do about the food crisis?’

Oud-minister Jan Pronk leidt het debat in door even stil te staan bij de man in wiens naam de debattenreeks is opgezet; de ruim twee jaar geleden overleden Dick de Zeeuw. In zijn nagedachtenis is de Dick de Zeeuw Foundation opgericht. Tijdens Tweede Wereldoorlog  zat Dick de Zeeuw in een concentratiekamp waar hij de ervaring opdeed niemand te zijn. Hij spreekt de gasten toe in een openingsfilm: ‘Wil je overleven: Val dan niet op, wees maar niets, schakel je identiteit uit. Je bent in feite een nummer.’ Daarom is zijn doel nu: geef mensen een identiteit. Want een identiteit vormt de toekomst.

De Dick de Zeeuw Foundation heeft als doel ‘het gedachtegoed te stimuleren betreffende het belang van de landbouw voor een duurzame samenleving’ en ‘de aandacht te bevorderen voor vraagstukken in relatie tot ontwikkeling en milieu’, zo is te lezen op de website. De stichting faciliteert kennisuitwisseling door een platform te creëren en debatten te organiseren. In dit eerste debat komen deze twee doelen samen. De gastspreker van de middag is Joachim von Braun, directeur van het Center for Development Research (ZEF) en Professor Economic and Technological Change aan de Universiteit van Bonn.

Gevolgen van financiële instabiliteit voor de voedselcrisis

Von Braun schetst een niet al te rooskleurig beeld gebaseerd bevindingen van jarenlang onderzoek. Het aantal ondervoede mensen is toegenomen de afgelopen 40 jaar, met name het aantal kinderen onder de vijf jaar in Afrika en Latijns Amerika. Het aantal voedselrellen is toegenomen, met name in de landen waar slecht bestuur is. Bijkomende factor: de mondiale voedselmarkt draait niet – zoals de klassieke economie veronderstelt – alleen maar om vraag en aanbod, maar is aan het veranderen. De vraagkant is aan het veranderen door landdegradatie, waterschaarste, klimaatverandering en technologie. En aan de aanbodkant door biobrandstoffen, inkomensstijging, migratiebeleid, populatiegroei en CO2 uitstoot.

De financiële sector en landbouw zijn meer dan ooit met elkaar verbonden; wat betekent dat financiële instabiliteit een direct gevolg heeft op de voedselzekerheid. De agricultuur is veranderd in een Bio-based economie volgens Von Braun. Eveneens is de landwaarde meer dan verdubbeld. De voedselprijzen zijn de afgelopen jaren met een opwaartse trend toegenomen, met name de prijzen van maïs, graan en suiker. Kleine boerenbedrijfjes kunnen deze diversiteit niet aan omdat toch al vaak aan hun max zitten. Om mee te groeien met deze trend hebben ze verandering nodig. Von Braun benadrukte de noodzaak van technologische innovatie en snelle herdefiniëring van eigendomsrechten. Kleine boeren kunnen mee profiteren wanneer zij toegang tot goede infrastructuur hebben, en wanneer zij met een mobiele telefoon toegang tot informatie krijgen. Of wanneer een glasvezelkabel aangelegd wordt en internet-trainingen worden gegeven zoals onlangs in Rwanda.

Biobrandstof verstoort de voedselmarkt

Nog een impopulaire boodschap. Von Braun benadrukt het spanningsveld tussen de biobrandstoffen en de voedselsector. De biofuel boom heeft een direct negatief effect op de voedselzekerheid, wanneer deze op graan en oliezaden is gebaseerd. Want het productiefste land wordt veelal voor de biobrandstoffen gebruikt. Graan is de ‘currency of the poor’, maar niemand beschermt het kapitaal van de armen. Dus hoe meer vraag komt naar biobrandstoffen, hoe minder mensen te eten hebben. Zo zal door de dreiging van klimaatverandering de voedselprijzen blijven stijgen. De G20 landen zijn zo bang om de economie te verstoren dat zij nog steeds niet tot een goed beleid zijn gekomen, ondanks dat dit een agendapunt was op de afgelopen twee bijeenkomsten.

Wat moeten we dan doen?

Hoe zorgen we voor de armen die tijdens prijspieken nog verder de armoede inzakken? Von Braun is net als staatssecretaris Knapen fan van private sector involvement. Volgens Von Braun moeten er een aantal dingen (blijven) gebeuren.

De kapitaalsector heeft een grote rol in het stabiliseren van de financiële markt.  Voor de economen onder ons: de kosten van deze kapitaalvluchtigheid (volatility) zijn hoog. Denk aan kosten van ineffectieve allocatie, verstoring van private investeringen, toename in de transactiekosten van markten en adverse macro economische dynamiek (inflatie en dergelijke).

Wanneer er prijspieken optreden (meer dan 100%) kan de private sector zorgen voor financiële stabiliteit, maar in tijden van stabilisatie moeten ze niet ‘rommelen’ met lichte fluctuaties. Even een kanttekening plaatsen: een voorwaarde voor effectieve private sector involement is meer transparantie, momenteel is er te veel corruptie. En daarom komt hij met een plan: door het aanstellen van agentschappen kan een standaard voor transparantie bepaald worden. Een agentschap kan de taxatie van transacties bepalen en fysieke en virtuele reserves aanmaken tegen de prijspieken. Ook is hij voor verdere liberalisering: exportrestricties, quota en interventies moeten verdwijnen.

Wiens standaard?

Zou Nederland een aanjager kunnen zijn dit agendapunt meer onder de aandacht te krijgen in de G20? Staatssecretaris Ben Knapen ziet een grote rol voor Nederland in het verspreiden van expertise op landbouwgebied. Maar zouden Nederlandse experts ook ruimte geven aan sociale factoren? Zou het niet beter zijn eerst te kijken naar de onderliggende problemen van deze verandering van steeds meer fluctuerende voedselprijzen? Daar pleiten Leonardo van den Berg (ILEIA en gastonderzoeker Wageningen Universiteit) en Klarien Klingen (Stichting Boerengroep) voor in een eerder artikel op deze website. Zij stellen dat het niet wenselijk is om het huidige idee van industriële landbouw te exporteren. Zij baseren zich op een eerdere editie van the Economist die concludeert dat de industriële landbouw zoals wij die kennen nu en ook in 2050, niet op een duurzame manier de wereld kan voeden.

De landbouwagenda en gezondheidsagenda zijn inherent met elkaar verbonden, volgens Von Braun. Er is een publiek beleid nodig om deze gezondheid te adresseren. Von Braun roept op tot het maken van een ethisch discours die in de civil society het bewustzijn vergroot. Het belang van gezond eten hoort in het lespakket. Want kinderen die met ondervoeding opgroeien houden voor altijd een leerachterstand. Een passende uitspraak deed Jan Bouke Wijbrandi, directeur van Unicef, een aantal dagen later tijdens de Hoorzitting: “ De basis van economische ontwikkeling licht in sociale ontwikkeling”.