Veel aandacht voor de miljoenen euro’s die vorige week tijdens de stemmingen over de begroting Buitenlandse Zaken voor HIV/AIDS werden opgehaald. Maar waar een winnaar is, is ook een verliezer. De 5,5 miljoen euro die met een amendement voor HIV/AIDS werd opgehaald, gaat af van het budget voor het LOGO South programma van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Zij zitten nu met de handen in het haar, want voor 2011 is er nu geen geld meer beschikbaar voor dit zeer goed geëvalueerde programma. Peter Knip, directeur van VNG International, is verontwaardigd.

Vorige week donderdag, 16 december, werd tijdens de stemming over de begroting van Buitenlandse Zaken een amendement van Ewout Irrgang (SP) en Klaas Dijkhoff (VVD) aangenomen dat 5,5 miljoen euro toekent aan de HIV/AIDS programma’s van UNAIDS en het GFATM. Het amendement werd onthaald als overwinning voor aidsbestrijding. Maar aan de andere kant van deze munt wordt er 5,5 miljoen weggehaald uit het LOGO South programma, waardoor de overheidsbijdrage in 2011 voor dit programma tot nul wordt gereduceerd. Hier bestaat minder ophef over: een ‘LOGO South programma’ van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)  klinkt minder ‘sexy’ dan HIV/AIDS. Maar de gevolgen zijn er niet minder serieus om.

Met de 5,5 miljoen euro minder verliest het LOGO South programma namelijk haar gehele budget voor 2011. Voor andere projecten van VNG International zijn er andere donoren, maar dit programma is afhankelijk van de overheid. Peter Knip, directeur van VNG: ‘De VNG zit nu in een onmogelijk pakket. Het is een paar dagen voor de kerst en al het personeel zit gewoon nog op hun post. Zonder die 5,5 miljoen euro zijn we echter niet in staat de programma’s voor het komende jaar uit te voeren.’

In het LOGO South programma van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten werken 50 Nederlandse gemeenten en waterschappen samen aan de versterking van het lokaal bestuur in 17 ontwikkelingslanden.  Het LOGO South programma is door de universiteiten van Amsterdam en Utrecht in 2010 bijzonder positief geëvalueerd. Juist de concepten van gelijkwaardigheid en ‘ownership’ komen in deze programma’s goed uit de verf doordat er met de zogenaamde ‘collega-tot-collega benadering’ wordt gewerkt. In deze constructie zitten collega’s uit Nederland samen met hun collega’s uit het Zuiden om de tafel om te kijken hoe ze een bepaald probleem met elkaar kunnen oplossen.

VVD en SP schieten zichzelf in de voet

Voor Knip kwam het als een verrassing dat er een Kamermeerderheid voor het amendement was gevonden. ‘Het heeft me verbaasd dat het amendement deze strekking had: Dijkhoff en Irrgang ging het erom dat gemeenten op eigen houtje ontwikkelingshulpactiviteiten bedrijven. Ze halen nu echter juist geld af van het programma dat de ontwikkelingsactiviteiten van gemeenten goed afstemt. Ze schieten zichzelf hiermee in de voet. Wat je nu namelijk stimuleert, is dat gemeenten weer hun eigen ding gaan doen zonder met elkaar in VNG verband hun activiteiten af te stemmen en zonder professionele begeleiding.’

De korting van 5,5 miljoen euro komt extra hard aan, omdat het ministerie in april 2010 nog vol lof was over de kwaliteit van het programma. In overleg met het ministerie had de VNG een meerjarig programmavoorstel ingediend voor 2011. De concept subsidiebeschikking was door de VNG al ontvangen. Op basis van de positieve reactie van het ministerie, had de VNG inmiddels ook hoge verwachtingen gewekt bij lokale overheden in ontwikkelingslanden. Deze worden nu gedupeerd. En niet alleen lokale overheden: ook verenigingen van gemeenten, trainingsinstellingen voor lokaal bestuur en ministeries voor regionale ontwikkeling of lokaal bestuur in de 17 landen waar wordt gewerkt.

Teleurgesteld in de Tweede Kamer

Was het wel zo slim om zulke hoge verwachtingen te stellen, zonder dat de begroting al goedgekeurd was? Peter Knip: ‘Er zou al twee miljoen bezuinigd worden op ons programma: van 7,5 miljoen gingen we naar 5,5 miljoen. Vervolgens kregen we goede beoordelingen en ontvingen we de conceptbeschikking van het ministerie. In het Wetgevingsoverleg ontraadde Ben Knapen het amendement nog. Er waren weinig tekenen dat het allemaal niet door zou gaan.’

Teleurgesteld is de VNG vooral in de Tweede Kamer. ‘Zonder aandacht voor de kwaliteit en het belang van het programma hebben ze het hele budget zomaar geschrapt. Ze hebben niet goed de gevolgen overzien’, volgens Knip.

Het is inderdaad opmerkelijk te noemen dat Kamerleden voortdurend spraken over het belang een betrouwbare partner te zijn ten opzichte van de medefinancieringsorganisaties, maar geen woord wijdden aan de VNG. Nu heeft de Kamer van de regering een onbetrouwbare partner gemaakt ten opzichte van de VNG. Weliswaar hebben CDA, PvdA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie tegen het amendement gestemd, maar een punt van debat is het niet geworden, terwijl er een groot bedrag mee gemoeid was. Volgens Peter Knip heeft dat te maken met de enorme lobby voor HIV/AIDS en ook omdat veel mensen niet goed op de hoogte zijn van de positieve resultaten van het LOGO South programma.

Aantoonbare resultaten

Wat zijn die positieve resultaten dan precies? Knip: ‘Onze collega-tot-collega benadering leidt in tal van situaties tot een verbetering van de dienstverlening. Er zijn aantoonbare resultaten op het gebied van de verbetering van afvalverwerking, huisvestiging en ook op het gebied van bevolkingsadministratie zijn belangrijke stappen gezet.’

Als concreet voorbeeld van een project binnen het LOGO South programma, noemt Peter Knip de samenwerking tussen de gemeente Banda Aceh in Indonesië en de gemeente Apeldoorn. Een paar jaar geleden werd Aceh zwaar getroffen door de Tsunami. De gemeentelijke organisatie, al zwak vóór de ramp, stortte geheel ineen en de dienstverlening werd overgenomen door buitenlandse hulporganisaties die voorzagen in tijdelijk herstel op het gebied van onderwijs, ziekenhuizen, schoon drinkwater en afvalverzameling. Drie jaar na de ramp waren de meeste buitenlandse hulporganisaties weer vertrokken.

De gemeente Banda Aceh was echter, met een verouderde, bureaucratische organisatie, niet in staat zelfstandig basisvoorzieningen te leveren en de verdere ontwikkeling van de gemeente op gang te brengen. In samenwerking met de gemeente Apeldoorn werd het slecht functionerende bureau van de burgemeester uitgebouwd tot een professionele afdeling voor de coördinatie van gemeentelijke taken.

Een belangrijke succesfactor bij deze samenwerking was de vertrouwensrelatie tussen de ambtenaren en bestuurders in Banda Aceh en Apeldoorn, gebaseerd op gelijkwaardigheid en herkenning van collega´s onderling. ‘Juist de specifieke, gemeentelijke kennis en de basis van gelijkwaardigheid maken dat gemeenten veelal beter in staat zijn lokale overheden in ontwikkelingslanden te ondersteunen dan traditionele hulporganisaties of consultants.’, zo vertelt Knip.

Behalve dit soort aantoonbare resultaten, is het LOGO South programma ook voor de Nederlandse regering zeer relevant omdat het goed past in het kader van het vooropstellen van de Nederlandse expertise. Nederlandse gemeenten en waterschappen bereiken in ontwikkelingslanden veel met hun expertise op het gebied van water en decentralisatie, zo heeft Knip gemerkt.

Geen verloren zaak

Doordat VNG nu 5,5 miljoen euro misloopt, staan dit soort programma’s nu dus ernstig op de tocht.  Hoe nu verder? Knip: ‘Uiteraard zijn wij nu met het ministerie in gesprek om te kijken wat er mogelijk is. Misschien kan de staatssecretaris op een andere manier geld aanwenden. Een andere mogelijkheid is dat de expertise die we hebben op een andere manier wordt aangeboden. Een allerlaatste optie is dat we overgaan op een afbouwprogramma, maar daar geven we uiteraard niet de voorkeur aan.’

Het programmavoorstel waarvoor Knapen subsidie had toegezegd, beslaat echter vijf jaar. Voor 2012 is er dus opnieuw 5,5 miljoen euro begroot. ‘We gaan nu actief nadenken hoe we het programma zo kunnen vormgeven dat het in 2012 wel door de Kamer geloodst kan worden. We willen ook horen van de staatssecretaris op welke manier hij dat wil verdedigen: het gaan uiteindelijk om zijn beleid.’ Aan de kwaliteit hoeft volgens Knip niet veel verbeterd te worden: het programma zoals dat was ingediend was goed. Het is nu zaak om de Kamer te overtuigen.

Ook al is de VNG zwaar teleurgesteld, Knip en zijn collega’s zitten er allesbehalve moedeloos bij. ‘Het is absoluut nog geen verloren zaak.’