Mutsjes voor India en voedselpakketten voor Oost-Europa zijn vormen van ontwikkelingssamenwerking die echt tot het verleden behoren. Dat betoogt Han Koch deze week in Trouw. De projecten van Dorcas en Save the Children zijn volgens hem onder de maat en brancheorganisatie Partos zou schorsing moeten overwegen. De bekritiseerde organisaties reageren verbaasd, maar maken zich geen zorgen.

In haar campagne ‘Brei mee voor India’ roept Save the Children mensen op om zelf mutsjes te breien voor de twee miljoen kinderen die in India jaarlijks onnodig sterven aan ziektes. Dorcas vraagt bezoekers van supermarkten voedselpakketten voor Oost-Europa te vullen. ‘Waarom kopen de organisaties hun textiel en etenswaren niet gewoon ter plaatse?’ vraagt Koch zich af. Dat is beter voor de lokale economie en scheelt transportkosten.

Volgens Dorcas en Save the Children gaat Koch met zijn kritiek voorbij aan het doel van de acties. Dat is het creëren van draagvlak onder mensen die anders niet bij ontwikkelingshulp betrokken worden.

Dametjes van 85

‘Save the Children heeft met de mutsjescampagne een ludieke manier gevonden om een zwaar onderwerp (want dat is kindersterfte) over het voetlicht te brengen’, zegt directeur Holke Wierema. ‘We bereiken met de campagne een nieuwe doelgroep en de reacties zijn overweldigend en positief.’ De organisatie wilde mensen persoonlijk betrekken en dat lijkt te zijn gelukt, want dametjes van 85 nemen de tram om hun zelfgebreide mutsje naar het kantoor van Save the Children te brengen.

‘Met deze actie worden mensen actief betrokken en gaan ze erover praten,’ zegt Wierema. ‘Zo komt de informatie echt binnen. Verhalen uit de krant blijven niet hangen.’

Ook Dorcas wil mensen op een alledaagse manier bij ontwikkelingshulp betrekken. En wat is er alledaagser dan de boodschappenkar? ‘De jaarlijkse Voedselactie is een heel laagdrempelige manier om Nederlanders te betrekken bij de armoedeproblematiek’, zegt Gerdien Karssen van Dorcas. ‘In een tijd dat de individualisering in onze samenleving tot grote hoogte is gestegen, zijn wij ontzettend blij met al die mensen die bereid zijn om bij hun eigen boodschappen een extra pak bloem of een fles olie voor een medemens in te slaan.’

Niet op zichzelf

Save the Children is verbaasd dat Han Koch suggereert dat de organisatie het breien van mutsen tot een opzichzelfstaande vorm van hulp heeft verheven. De actie is namelijk onderdeel van een veel breder programma in India. ‘Save the Children realiseert daar, in samenwerking met Indiase collega’s en met financiële hulp van de Postcode Loterij, mobiele klinieken waar tienduizenden kinderen uit de sloppenwijken worden geholpen. We verrichten al 90 jaar professionele ontwikkelingssamenwerking en weten ook wel dat in India mutsjes te krijgen zijn. Het gaat hier om het betrekken van een lastig te bereiken doelgroep, in een samenleving waar draagvlak al jaren afbrokkelt’, aldus Wierema.

Ook de Voedselactie van Dorcas is onderdeel van een groter geheel. De organisatie kocht vorig jaar bijna 10 miljoen maaltijden in projectlanden in. De 53.000 Nederlandse voedselpakketten dragen daar in verhouding weinig aan bij, vindt de bekritiseerde ontwikkelingsorganisatie, en zijn daarom ook niet doorslaggevend in de beschadiging van de lokale economie.

‘De meeste voedselhulp is tijdelijk en gericht op verzelfstandiging van gezinnen, de langdurige hulp richt zich op bejaarden. Deze ontvangers zijn te arm om zelf het voedsel te kopen, zodat het geen negatieve gevolgen heeft voor de lokale economie,’ zegt Karssen. ‘Het heeft bovendien weinig zin om oudjes nog te betrekken in structurele programma’s over capaciteitsopbouw.’

Simpele boodschap

Trouw-verslaggever Koch staat in zijn kritiek op de twee organisaties niet alleen. ‘Deze actie geeft een verkeerd beeld van ontwikkelingssamenwerking’, vindt Gerard Oonk van de Landelijke India Werkgroep. ‘De breiende dames krijgen het idee dat mensen in India dolblij zijn met onze oude troep, of zelfgeknutselde spulletjes. In de jaren ’70 werd massaal voedsel ingezameld voor India. Toen was het eten, nu zijn het mutsjes. Beide acties zijn een grove versimpeling van de werkelijkheid.’

‘Een ingewikkelde boodschap heeft als gevolg dat iedereen afhaakt’, brengt Wierema hier tegen in. ‘Wij willen mensen aanzetten tot nadenken en dat gaat heel goed met deze actie. Natuurlijk zitten de moeders in India niet handenwrijvend te wachten op onze mutsjes, het gaat om het betrekken van de mensen in Nederland.’

Hij heeft er vertrouwen in dat de breitantes het symbolische karakter van de actie in zullen zien en snappen dat het hierbij niet gaat om structurele ontwikkelingshulp.

Structureel

Om de gewenste betrokkenheid te bewerkstelligen, pakte Save the Children groot uit in de media. In landelijke en regionale bladen kreeg de actie veel aandacht en verschenen grote advertenties. Hoeveel geld aan de mediacampagne besteed is, wil Save the Children niet zeggen.

Maar het is de vraag of al die mensen ook betrokken blijven ná het voltooien van hun mutsje. Bij Save the Children krijgen de handwerkers achteraf informatie opgestuurd over het bredere programma in India. De actie kan deelnemers bovendien nieuwsgierig maken naar de website, waar achtergrondinformatie te vinden is. Dorcas zegt met haar Voedselactie nieuwe vrijwilligers te trekken. ‘Die raken vervolgens betrokken bij het werk van Dorcas’, zegt medewerker Karssen.

Oonk vindt dat de organisaties een kans laten liggen door die betrokkenheid niet direct te koppelen aan structureel ontwikkelingswerk. ‘Acties gericht op kinderen zijn al heel concreet,’ zegt hij. ‘Maar verbind dat gegeven dan met andere kanten van het verhaal, zoals het belang van maatschappelijk verantwoord ondernemen.’

Geen zorgen

Partos moet met de organisaties in gesprek gaan en hen aanspreken op de vreemde acties, vindt Oonk. Schorsing is volgens hem niet meteen nodig, maar het zou de geloofwaardigheid van Partos ten goede komen als ze Save the Children en Dorcas op de vingers tikt.

Dorcas en Save the Children maken zich hierover geen zorgen en zien geen enkele reden om met hun acties te stoppen. Schorsing door Partos vinden ze veel te ver gaan. Wierema vindt het jammer dat de brancheorganisatie blijkbaar niet op de hoogte was van de inhoud van de campagne en die informatie ook niet gezocht heeft. ‘Als ze dat wel hadden gedaan, dan konden ze een beter gefundeerde reactie op onze campagne geven en de verbinding kunnen leggen met het inhoudelijke programma in India.’