Bezuinigingen zijn onvermijdelijk. Nederlandse ontwikkelingsorganisaties worden uitgedaagd om hun juiste plek in de sector te vinden.  Gaston Schmitz, die voor de Belgische NGO de Constellation werkt, ziet vooral uitdagingen. Door zich volgens het Zeestermodel te organiseren, kunnen ze veel effectiever werken en bezuinigingen makkelijk opvangen zonder dat het werk eronder lijdt.

Door Gaston Schmitz

Staatssecretaris Knapen legt in zijn Kamerbrief de nadruk op economische ontwikkeling. Laten we dan ook leren van innovatieve business modellen uit de private sector om kosten te besparen. Een voorbeeld is het Zeester model dat gebruik maakt van extreme decentralisatie en dat onder andere gebruikt wordt door Skype, de AA (Anonieme Alcoholisten) , Al Qaeda, en de Constellation. Het is tijd om controle nog verder los te laten en hoofdkantoren te sluiten.

De Constellation is een Belgische ontwikkelingsorganisatie die actief is in meer dan 20 landen met als doelstelling de mobilisering van gemeenschappen in de strijd tegen HIV, malaria, vredesopbouw en weerbaarheid in andere uitdagingen. De Constellation gebruikt een specifiek coaching process in gemeenschappen om lokale actie te stimuleren.  Coaches van de Constellation brengen de interne capaciteit van gemeenschappen aan het licht, die zij vaak zelf nog niet kennen. Coaches stellen appreciërende vragen, leren van gemeenschappen en luisteren. Door middel van een gestructureerd proces, nemen gemeenschappen lokaal verantwoordelijkheid voor het aanpakken van kwesties zoals HIV. De aanpak en vooral de kosteneffectiviteit is erg positief geëvalueerd door UNAIDS, de Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) , Roll Back Malaria en andere organisaties.

Business model

Maar nog interessanter is het business model om de aanpak te verspreiden. De aanpak van de Constellation wordt tegenwoordig in 26 landen toegepast en in sommige landen op nationale schaal. Tienduizenden gemeenschappen gebruiken het proces en delen dagelijks hun ervaringen met anderen. Een enorme impact dat dagelijks te lezen is op het drukke online platform – www.aidscompetence.ning.com.

Maar de Constellation heeft enkel een kantoortje met 6 mensen in Thailand en volgens het Belgische Ministerie van Financiën maar 6% overheadkosten. De visie is om de aanpak verder te laten groeien en niet dit kantoor. Hoe kan dit? De kern van dit succes is een extreem decentralisatiemodel, genaamd Zeester, geïnspireerd op een bestseller uit de zakenwereld.

‘Zeesterren hebben een wonderbaarlijke kwaliteit. Snijd de poot van een spin af, en je hebt een zevenbenig schepsel; Snijd het hoofd af en je hebt een dode spin. Maar snijd de arm van een zeester af en er zal een nieuwe aangroeien. Niet alleen dat, maar de arm kan zelfs tot een geheel nieuwe zeester groeien. Zeesterren kunnen dit klaarspelen omdat, in tegenstelling tot spinnen, ze zijn gedecentraliseerd; elk belangrijk orgaan is gerepliceerd naar elke arm.’ Dit citaat is afkomstig uit  ‘The Starfish and the Spider’, van de auteurs Ori Brafman and Rod Beckstrom (2008).

Geen duidelijke leider

Skype, Apache Indianen, Al Qaeda en de AA (Alcoholics Anonymous) zijn allemaal Zeesterorganisaties die extreem gedecentraliseerd zijn en daardoor hun ideeën kunnen verspreiden op veel grotere schaal dan traditionele Spinorganisaties en tegen lagere kosten. In een Zeesterorganisatie volgt de structuur de functie. Er is geen duidelijke leider die instructies geeft, noch hiërarchie noch een hoofdkantoor. Elke ‘arm’ neemt haar eigen beslissingen en er is geen afhankelijkheid op het gebied van financiering. Tabel 1 laat de andere kenmerken zien van een Zeester en Spinorganisatie.

Hoe zou dit toepasbaar zijn op de hedendaagse ontwikkelingssamenwerking en nieuwe decentralisatiestrategieën van NGO’s als ICCO en Cordaid? Noordelijke

ontwikkelingsorganisaties zouden geen hoofdkantoor meer hebben. Zoals in Cordaids nieuwe visie van Communities of Change worden macht en verantwoordelijkheid gedeeld, maar het gaat een stap verder. Er is geen systeem van verticale verantwoording voor fondsen meer. ICCO’s gedurfde decentralisatiestrategie is ook een tussenvorm richting een Zeestermodel.  ICCO deelt verantwoordelijkheid voor strategie en beleid met maatschappelijk betrokkenen in ontwikkelingslanden.

Drastische herpositionering

Desalniettemin, de uitdaging voor deze organisaties is dat ze jarenlang als Spinorganisaties opereerden en ook deze relaties hebben opgebouwd met partners. Als ze daadwerkelijk een Zeester willen worden, zal dit een drastische herpositionering vergen ook richting hun partners. Een tak binnen de organisatie opzetten die zich anders positioneert met een andere naam en branding kan een optie zijn. Als Zeester zouden deze organisaties steeds meer de verspreiding voeden van ideeën en waarden door middel van het samenbrengen en faciliteren van organisaties en andere actoren. Ze zijn enkel een arm van de Zeester gelijk aan de andere armen, maar hebben een andere geografische focus. Een drastische vermindering van budget ligt binnen handbereik zonder de uitvoering van de missie te schaden.

Een voorbeeld is de Constellation die sinds zijn oprichting in 2004 groeit als een Zeester. Teams over de hele wereld ontstaan en evolueren zelfstandig, maar zij vervullen dezelfde functies, delen dezelfde waarden en gebruiken dezelfde aanpak. De verschillende armen van de Constellation Zeester groeien met een indrukwekkend tempo in onder andere. België, Cambodja, DR-Congo, Indonesië, India, Kenia, Mali, Papoea-Nieuw-Guinea, Sierra Leone en Thailand. Elk land heeft een eigen team, maakt zijn eigen beslissingen en stelt zijn eigen financiering veilig. De mondiale ‘arm’ en lokale ‘armen’ hebben geen donor-ontvanger-relatie. De visie is dat het kantoortje en het team in Thailand kan ophouden te bestaan zonder de verspreiding van de aanpak teveel te schaden.

Controle loslaten

De grootste uitdaging voor een Zeesterorganisatie? De controle loslaten! Men moet vertrouwen hebben in de capaciteit van de verscheidene armen van de Zeester. Ze hebben vooral behoefte aan ondersteuning in de vorm van facilitering, coaching en connecties met anderen armen, zowel om hun eigen potentieel te realiseren als om te leren van anderen.

Meer informatie over de Constellation en haar werk is te vinden op www.communitylifecompetence.org

Wilt u weten of uw NGO Zeester kenmerken heeft? Zie deze checklist uit het boek: “The Starfish and the Spider”.

Tabel 1 – Is onze NGO een Zeester of een Spin?