Het is nog niet bekend hoe de taken op het  Ministerie van Buitenlandse Zaken precies worden verdeeld.  Wie gaat ontwikkelingssamenwerking doen: minister Uri Rosenthal of staatssecretaris Ben Knapen?

In ieder geval is duidelijk dat de huidige constructie op het Ministerie van Buitenlandse Zaken gaat veranderen. Nu zijn er nog drie bewindspersonen op de ‘Apenrots.’: een minister van Buitenlandse Zaken, een minister voor Ontwikkelingssamenwerking en een staatssecretaris voor Europese Zaken.  Het lijkt erop dat zowel de minister voor Ontwikkelingssamenwerking als de staatssecretaris voor Europese Zaken niet meer terugkomt in het eerste kabinet Rutte-Verhagen.  De meeste kranten schrijven dat hun taken worden ondergebracht  bij de nieuwe staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken, Ben Knapen.

Toch zijn er ook bronnen op het ministerie die denken dat de minister van Buitenlandse Zaken een deel van de portefeuille van Ontwikkelingssamenwerking zélf gaat beheren.  Ministers van Buitenlandse Zaken keken in het verleden doorgaans met enige jaloezie naar hun collega-minister voor Ontwikkelingssamenwerking omdat deze verreweg het grootste budget van het ministerie te besteden had. Nu de minister voor Ontwikkelingssamenwerking verdwijnt zou dit een goed moment kunnen zijn om tot een nieuwe taakverdeling te komen. In dat geval zou minister Rosenthal ontwikkelingsgelden kunnen inzetten in de bredere Nederlandse buitenlandpolitiek. Het is dan niet ondenkbaar dat hij bijvoorbeeld het onderdeel van vredesoperaties, die het nieuwe kabinet tegen de ODA-regels in wil gaan betalen uit het ontwikkelingsbudget, onder zijn hoede gaat nemen.

Na zijn bezoek aan formateur Mark Rutte zei de beoogde minister dat op zijn departement alles met alles is verstrengeld ‘want buitenland is binnenland.’ Hij zei in ieder geval op te gaan komen voor de belangen van Nederland in het buitenland, een uitspraak die ook geheel in de geest van het regeerakkoord ligt.

Verrassend duo

NRC Handelsblad sprak zaterdag van een ‘verrassend duo’ op Buitenlandse Zaken. De krant verwacht dat Rosenthal de lijn van zijn voorgangers zal voortzetten, omdat het regeerakkoord van CDA en VVD op dit terrein een grote continuïteit kent. Dat betekent in ieder geval steun aan de Navo en steun aan de Europese Unie.

En dan Ben Knapen, de man die waarschijnlijk het belangrijkste gezicht van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid gaat worden. Oud-collega’s uit de journalistiek kunnen zich niet herinneren dat hij vroeger belangstelling voor dit onderwerp had.  Wel voor de bredere buitenlandpolitiek. Dagblad Trouw meldde zaterdag dat de wens van Ben Knapen met zijn benoeming eindelijk uitkomt.  Knapen is nu nog lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR)  en bijzonder hoogleraar Media en Kwaliteit aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Eerder was hij hoofdredacteur van NRC Handelsblad, werkzaam in de directie bij Philips en lid van de raad van bestuur van PCM uitgevers. ‘Hij werd geroemd als journalist in diverse landen, maar maakte weinig indruk in het zakenleven’, aldus Trouw. In het boek ‘de geldpers’ werd hij volgens de krant  omschreven als een ‘zwakke, weifelende PCM bestuurder’ die uiteindelijk in 2005 met een gouden handdruk van 1,5 miljoen euro vertrok. In datzelfde boek werd van Knapen gezegd dat een van zijn belangrijkste drijfveren het verdienen van geld is.

NRC Handelsblad omschrijft Knapen echter als ‘een buitenlanddeskundige bij uitstek.’

De krant schrijft dat Knapen de afgelopen tijd heeft gewerkt aan een uitvoerig rapport over de Nederlandse buitenlandse politiek. Het boek gaat naar verluidt donderdag naar de drukker.

Naar verluidt zou het aanbevelingen bevatten om de buitenlandse politiek flink te wijzigen. Zo zouden veel duidelijker keuzes moeten worden gemaakt dan nu. Ook zet het rapport vraagtekens bij de klassieke vorm van diplomatie die zich veelal afspeelt tussen hoofdsteden. De buitenlandse dienst zou zich meer moeten inlaten met non-gouvernementele organisaties. Hij kan straks volgens NRC zelf aan de uitvoering van zijn rapport beginnen.

Loyaal invulling geven

Een interessante vraag daarbij is natuurlijk wat Knapen met dat andere WRR rapport ‘Minder pretentie, meer ambitie’ over de toekomst van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking zal gaan doen. Een officieel kabinetsstandpunt hierover moet nog verschijnen. Als WRR-lid was Knapen een directe collega van Peter van Lieshout, samensteller van dat rapport. Voor Van Lieshout lijkt zijn rapport nu eindelijk te worden opgepakt, nadat de vorige minister voor Ontwikkelingssamenwerking, Bert Koenders, het bij voorbaat al leek af te schieten. ‘Het is moeilijk om nu al iets betekenisvols te zeggen over wat we van Ben kunnen verwachten, anders dan het loyaal invulling geven aan de vele zaken die in het regeerakkoord staan’, reageert Van Lieshout desgevraagd per e-mail diplomatiek. ‘Bovendien heb ik begrepen dat er dit weekend nog overlegd wordt over de precieze  portefeuilleverdeling.’

Een aantal dingen wil Van Lieshout alvast wel zeggen. ‘Je kan in ieder geval zeggen dat de combinatie van Europa en ontwikkelingssamenwerking een extreem zware is. Ik moet ook nog zien of die er uit komt. De media berichten dat wel, maar dat is toch echt nog niet zeker. Ben is zelf meer geverseerd op het gebied van Europa dan ontwikkelingssamenwerking, maar of dat veel gewicht in de schaal legt zal moeten blijken.’

Voor wat betreft zijn eigen rapport is Van Lieshout duidelijk. ‘Ik zie zijn benoeming in ieder geval als een bewijs dat Rutte en consorten de stelling dat ze het WRR rapport als uitgangspunt voor beleid willen gaan nemen ook serieus inhoud willen geven. Ze weten wat er in het rapport staat, en ze weten ook dat Ben daar loyaal aan meegewerkt heeft.’