Taco van der Mark is hoofdredacteur van Terre-magazine, het tijdschrift van Terre des Hommes. Voor Vice Versa doet hij de komende twee weken verslag van zijn reis naar Haïti waar hij kijkt hoe de hulpverlening na de aardbeving is verlopen. Vandaag deel 4.

Zijn portret siert het muntstuk van 5 Gourdes, de munteenheid van Haïti. Op de ene kant staat de leuze van de Franse Revolutie: Liberté, Egalité en Fraternité: vrijheid, gelijkheid en broederschap. De andere kant toont Toussaint Louverture met zijn drie belangrijkste officieren. Twee kanten van een en dezelfde munt, onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Zonder twijfel behoort hij tot de belangrijkste figuren uit de Haïtiaanse geschiedenis. Martin Ros wijdde enkele jaren geleden een fascinerend boek over hem (Vuurnacht) en gelukkig verschijnt er een herdruk, want deze voorvechter van gelijke rechten verdient blijvende aandacht en diep respect.

Door een kreupel been luidt de bijnaam in zijn jeugd ‘gebogen takje’. Maar die handicap weerhoudt hem er niet van om zich eind 1700 op het eiland Hispaniola met onvermoeibare energie in te zetten voor de afschaffing van de slavernij. De belofte van vrijheid en gelijkheid die de Franse Revolutie met zich meebrengt, is de grote inspiratiebron van Toussaint Louverture. Hij verzamelt een paar duizend strijders om zich heen die hij aan een strenge discipline onderwerpt. Met dat legertje voert hij een succesvolle guerrillastrijd tegen de Spanjaarden, Engelsen en Fransen. Zijn bijnaam Louverture dankt hij aan deze strijd omdat hij steeds een opening kan vinden in de verdediging van zijn tegenstanders.

Uiteindelijk delven de Engelsen en Spanjaarden het onderspit en verlaten het eiland. De Zwarte Napoleon, zoals hij zichzelf gaat noemen, lijkt op weg naar een ongekende victorie. Het is uiteindelijk die andere Napoleon die hem de voet dwars zet. Die stuurt zijn zwager naar het eiland om Toussaint Louverture in de val te lokken, wat verrassend gemakkelijk lukt. De zwarte revolutionaire generaal  wordt naar Frankrijk verscheept, in een kasteel gevangen gezet en overlijdt in enkele maanden in 1803. De vele brieven die hij schrijft aan Napoleon, waarin hij aandacht vraagt voor zijn situatie, worden nooit beantwoord. Toussaint Louverture heeft echter het zaad van de gelijkheid gezaaid. Een jaar na zijn dood is Haïti de eerste zwarte onafhankelijke republiek ter wereld.

Heroïek

Wat doet die heroïsche geschiedenis met een volk, vraag ik me af. Maakt het mensen trots, eigenzinnig? Interesseert het ze eigenlijk wel? Dat laatste zeker. Wie je ook spreekt, Louverture is en blijft een held. Sommige Haïtianen vinden het idee aantrekkelijk van een sterke man die de boel op poten zet, en alle mensen die hier niet thuis horen van het eiland schopt. Volgens de 22-jarige dj Eustache heeft Haïti vandaag de dag een man als Toussaint Louverture hard nodig. “Altijd is ons land de speelbal geweest van de belangen van andere landen. Spanje, Frankrijk, de Verenigde Staten. Allemaal hadden en hebben ze hun belangen. We kunnen best zonder hen. Dat heeft hij laten zien.”

Zou Haïti ook zonder die andere vreemde inmenging kunnen? Zonder al die honderden ngo’s die het land binnenstroomden na de aardbeving?  Er schijnen her en der wat geluiden te zijn van Haïtianen die vinden dat er te veel ngo’s in hun land zijn. Maar dat moet wel een heel kleine minderheid zijn.

De mensen die ik spreek, zijn erg blij dat er zo snel zoveel hulp vanuit de hele wereld tot stand kwam.

Blijft natuurlijk altijd de vraag hoe je als ngo hulp geeft en hoe belangrijk de eigen zichtbaarheid is. Wat dat betreft maakt het op mij een beetje een  vervreemdende indruk om bij elk tentenkamp wapperende vlaggen te zien van hier werkzame ngo’s. In Nederland word ik altijd een beetje kriebelig als ik overal die foeilelijke M zie van die Amerikaanse hamburgerketen.

Maar aan de andere kant: het is ook onontkoombaar om je eigen aanwezigheid te laten zien. Terre des Hommes Lausanne schijnt het in Leogane, Grand Goave, Petit Goave en Les Cayes zo bescheiden te doen dat het nauwelijks opvalt. Vanaf morgen ga ik dat met eigen ogen zien in de opvangkampen waar ze werkzaam is. Ik ben benieuwd.